АРХИ

юум. н. хүниие һогтоохо бодостой ундан, уһантай холимол эдеэнэй спирт (арака, молочная водка, тарасун; водка, вино, крепкие спиртные напитки): Эхэнь ууралтай халуухан архи бишыхан шара модон аяга соо халима дүүрээр аягалба (Ч. Цыдендамбаев); Хүниие үбшэн, һамуу һалихай, хулууша, худалша, хулигаан болгодог лэ юумэнтнай архи ха юм (Ц. Шагжин); Архи уухада аминда харша, айл хэсэхэдэ ажалда харша (Оньһ. ү.); тогооной архи айрагай архи (молочная водка): Арбан тогооной архиие арза болотор нэрэжэ, угтажа тодожо мордобо (Х. Намсараев); хара архи талханай архи (водка): Мүн һүнэй архи, хитадай нэрэдэг сагаан будаагай архи, ородой хара архи гурбые тэдэнэр садатараа ууһан юм (Д. Батожабай); улаан архи жэмэсэй архи (красное или виноградное вино, настойка, наливка): Намтай зэргэлээд, столдо нэгэ офицер урин сэбэрхэн басагантай улаан архи шэмэн һуунад (Ц.-Д. Хамаев); архида орохо ехээр архи уудаг болохо (начинать пьянствовать, спиваться): Тиигээд эгээл һайн хүнтэеэ ниилэнгүй, энэ болотороо гансааран мунхижа ябахадаа, архида орожо байһан хүбүүгээ хайрлана (Ц.-Ж. Жимбиев); архи хаарта намнаха архидаха, сэнгэхэ (кутить): Тиихэдэ, жаргалдаа дашуурһан залуу офицер ябахадаа, архи хаарта намнадаг байжа, һүүлэй һүүлдэ гуурһаяа гуда, гуталаа һуга хаартада алдаа (Б. Санжин, Б. Дандарон); архида ядаха мангарлаха (быть с похмелья); архи арбан гурбан жолоотой архи хоротой (о негативном влиянии водки): Архи гээшэмнай арбан гурбан жолоотой, алишье жолоонь ара тээшэнь хүниие татадаг гэлсэдэгынь үнэн лэ юм байна даа (Ж. Тумунов); ◊ архиин тулам (гү, али туулмаг) архида ороһон хүн, архи ехээр уудаг хүн, хүхэ архиншан (алкоголик, пропойца): Пүнсэг хүбүүниинь архиин тулам боложо хосорhон бэшэ, залхуу зайраашье гэхэдэ буруу байха (А. Лыгденов); – Үнѳѳхи Бирид гэжэ архиин туулмаг ямар байдаг бэ? (Б. Мунгонов).