АРГА

юум. н. юумэ бүтээхэ эрхэ нүхэсэл, боломжо, үйлэ ябуулгын түлэб (средство, возможность, способ, приём; метод, методика; образ действий): Арга. / Намда арга байна. / Энэ аргаараа тэрэ хүндэ бишыханшье hаа туhа асарнаб. / Бишыханшье аргаараа туhалхадам, ямар ехэ туhа болоно гээшэб… (Э. Зандраев); арга боломжо юумэ бүтээхэ эрхэ нүхэсэл, шадабари (возможность, приём): Үбһэ тэжээл абаха талаар бүхы байдаг арга боломжые хүсэд дүүрэн хэрэглэхэ ёһотой (Х. Намсараев); арга һүбэ (гү, али мүр) бэрхэшээлтэй байдалһаа гараха онол, шадабари (выход из трудного положения): Би тэрээн тухай бодожол һуунам, тиигээд нэгэшье арга һүбэ минии урда ялайнагүйл даа (Х. Намсараев); – Минии һанахада, нэгэ арга мүр бии гээшэ ха, – гэжэ аалин намдуун байдалые Петровский эбдэнэ (Б. Мунгонов); арга хэрэг (гү, али тулгараа) боломжонууд (возможности, средства): Мүнѳѳ Дагба үбгэн баабайнгаа һүүлшын хэрэгэй түлѳѳ, баабайгаа «бурханай орондо» үдэшэхын арга хэрэг бүтээхэ гэжэл зорибо ха юм (Ц. Шагжин); Арга тулгараагаа барагдаһан адууһан гээшэ гүш? (Х. Намсараев); аргаа (гү, али арга шадалаа) барагдаха мухардаха, яахашье боломжогүй болохо (оказаться в безвыходном положении): Одоол аргамни барагдаба даа, – гэжэ дуугараад, газарта һалд һуушана (Х. Намсараев); Тиигэһээр бүри арга шадалаа барагдан, газар тэбэрин хэбтэшоо һэн (Д. Батожабай); аргаа ядаха боломжогүй байха, шадахагүй (не иметь возможности): Эшэжэ, ѳѳһэдыгѳѳ хаана хэхэ аргаа ядан, бэшэнэйнгээ саагуур хорон хоргодонод (Б. Шойдоков); арга оногүй яахашье аргагүй (вынужденно): Арга оногүй абтаха тээшээ боложо, яаха бэлэйб гэхэдээ ядаха сагта туһалха… (Х. Намсараев); аргыень олохо бүтээхэ, бэрхэшээлһээ гарасалдаха аргатай болохо (найти выход): Һамгаяа ажалда гарганагүйш гэжэ бидэндэ хараалгаад, ѳѳрѳѳ хэлэхээ халажа ядаад, намайе аргыень оложо асара гээл (Ж. Тумунов); арга хургаа бэдэрхэ тохёолдоһон байдалһаа мултархын ухаа һанаха (искать выход из положения): – Таанад зондоо Бобровский бидэ хоёрые арга хургаа бэдэржэл байна гэгты (Ч. Цыдендамбаев); арга шүүбэри юумын ухаа ололго (смекалка, умение найти выход): Агуу Гоохон дүүхэй нариихан шарга моринһоо арга шүүбэри асуужа, альгаа дэлгэн хэлэбэ (Х. Намсараев); дайлалдаха арга байлдаа яажа үнгэргэхэ тухай ухаан (тактика): …дайлалдаха аргатай бидэниие ойро дүтэ танилсуулжа эхилхын тулада хамагай түрүүн сагаалса буудадаг газарта абаашаба (Б. Мунгонов); арга дүршэл шадабари (навыки, опыт): Би хадаа үндэр наһа эдлэжэ, анхан сагһаа ажал хүдэлмэриин арга дүршэл олоһон үбгэд, хүгшэдэй мэргэжэлые мэдэжэ абаагүй ябаһан… (Х. Намсараев); арга дүрэ арга шадал (методы, приёмы): Милициин арга дүрэ һайн мэдэхэ һэн тула, баригдажа үгѳѳгүй (С. Цырендоржиев); арга зэмсэг оньһото хэрэгсэл (инструменты): …хүнэй эгээлэй мэдэрэлдэ дабагдажа хүртэхэгүй зүйлнүүдые тэрэ арга зэмсэгээрээ ажаглан шэнжэжэ … байна (Х. Намсараев); арга оньһо юумэ бүтээхэ онол (средство): …ямар арга оньһо хэрэглэн, булижа гараһые туд тудтань хурга даран хэлсэдэг байба (Х. Намсараев); арга зам ямар нэгэн хэрэг бүтээхэ боломжо (возможности); арга бэлиг ухаан бодол (талант): Арга бэлиг түгэлдэр абатай манай баатарнууд (Х. Намсараев); арга ухаа гүйлгэхэ бодолгото болохо, ухаагаа гүйлгэхэ (думать): Агуу Гоохон дүүхэйн арга ухаа гүйлгэжэ, хүсэ шадалаа зангидажа байтарнь… (Х. Намсараев); арга мэхэ мэхэ гохо (хитрость): Ѳѳртэнь мэдүүлэнгүй, арга мэхэ гаргажа, ёһотой һайнаар амарха арга Доржодо олгоһондоо Таня хэмгүй ехэ баяртай (Ч. Цыдендамбаев); Амитан зониие эзэлхэдэ арга мэхэ хэрэгтэй, адуун хүлэгые эдлэхэдэ урга ногто хэрэгтэй (Оньһ. ү.); арга баша мэхэ гохо (уловки): Булад Хуурай хүүгые арга башадаа оруулжа… (Х. Намсараев); арга ёһо жама ёһон (закономерность): Арга ёһыень мэдэбэб гэжэ үедѳѳ ургаһан үетэ сагаан хулһаар урга хэжэ… (Х. Намсараев); арга забда (гү, али забһар, туха) сүлѳѳ саг (свободное время): Үни хѳѳрэлдэхэ ямар арга забда байха бэлэй даа (Х. Намсараев); Арга забһарай болоходо, ошожо байгаарай (Б. Мунгонов); Прокурорто асуугдажа, арга тухаяа алдаад байнаб (Х. Намсараев); арга хаба шадабари (умение): Амияа даруулха, арга хабаяа хэлсэхэ хэрэгтэйл (Б. Санжин, Б. Дандарон); арга хүсэн һүр жабхалан (мощь): Зоной ухаан, зоной арга хүсэн гээшэ ямаршье юумэндэ хаагдахагүй гэдэг үгэ бии һэмнай (Х. Намсараев); арга шадал а) боломжо (возможность): Хѳѳрэлдэжэ, арга шадалаа бэдэржэ байял даа (С. Ангабаев); б) хүсэн (сила): Альганай зэргэхэн газараа, арга шадалаа гамнангүй, арбан хургаараа малтажа элдүүрилхэл (Ч. Цыдендамбаев); арга шадабари юумэ һанажа ядахагүй ябадал (умение, сноровка): Тиимэ дээрэһээнь Шурыгинагай тэрэ арга шадабариие шинии эжы хэрэглэхэ гэжэ байна ха юм даа (Х. Намсараев); арга зүй зориhон зорилгодо хүрэхын тула хэрэглэгдэдэг арганууд болон зэмсэгүүд (технология); мэдээсэлэй арга зүйнүүд мэдээсэл суглуулга, хадагалалга, болбосоруулга, дамжуулга болон ашаглалгын үүргэнүүдые бэелүүлхэдэ тоо бодолгын оньһо хэрэглэхын арга дүрэнүүд (информационные технологии); арга эрхэгүй а) заатагүй (обязательно); б) эзэлүүдгүй, ѳѳрын эрхэгүй (невольно, непроизвольно): Дэлэг старшина Шандаган малгайта хоёр арга эрхэгүй һанаандань ороно (Х. Намсараев); арга барагдаха, шарга газардаха юумэ бүтээхэ бүхы аргань дууһаха (не иметь никакой возможности): Таар соохи хилээмэнииньшье үни дууһажа, аргаа барагдаха, шаргаа газардаха туйлдаа хүрэһэн байба (Х. Намсараев).