АРБА(Н)

(Н) 1. тоог. н., тоол. юһэнэй удаадахи тоо (десять): Амаралтын арбан үдэрнүүд мэдэгдэнгүй, хурдан далита арбан шубууд шэнгеэр удаа дараа ниидэшэнэ (Ч. Цыдендамбаев); арбан шүдэ хам юумэ дуугарангүй, дуугай (молча): Үбгэнэйнгѳѳ нютаг бусажа ябаһан Сараана арбан шүдэ хам бэеэ баряад һуугаа (Д. Дылгыров); 2. юум. н. арбан хүн гү, али арбан адли юумэн (десяток); арбанай ноён бүлэгые даагша (десятник): Минии үбгэн аба арбанай ноён байһан; арбанай адаг шэлж. эгээл муу, тон муу (плохой, худший): – Манай бригадаһаа эгээл һайн хонишод ябажа, арбанай адагууд үлэжэ байнабди даа (Ц.-Ж. Жимбиев); арбанай гурбан хуби арбан юумэ гурбан газар болгоhоной нэгэ хуби (три десятых): Саадахинууд процентээр хорёо сабшана – арбанай гурбан хубиинень абаха юм ха (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) арбан түхэриг (десять рублей): – Арбые hарбай, тиибэлшни хэрэгнай бүтэхэ (Г.-Д. Дамбаев); арбанай алтан арбан түхэригэй сэнтэй алтан монетэ (золотая монета десятирублевого достоинства); арбанай түхэреэ арбан түхэригэй сэнтэй сагаан мүнгэн (серебряная монета десятирублевого достоинства): Хүндэ хубсаһа бэлэглэхэдээ, заабол арбанай гү, али хориной түхэреэ хадалсажа үгэдэг юм шуу (М. Осодоев); арбанай шарбуунса арбан түхэригэй сэнтэй мүнгэнэй саарhан (десятирублевая купюра, червонец): Бабуудай алтан шарахан арбанай шарбуунсанудые һаршаганатар эбхэжэ, нугалаад, зүүн хүхэн дээрэхи хармаан руугаа хэбэ (Д. Эрдынеев); 3. наречи 1) арба дахин (десять раз): гурбан арба гуша; арба дахиха а) арба хүрэтэр болохо (повторять десять раз): Арад зонойнгоо долгин соо / Арба дахижа зангирха (Д. Улзытуев); б) арба дахин ехэдхэхэ (удесятерять); арба дахин а) арбаар (в десять раз): Ажалаймнай бүтээсэ арба дахин ургаа (Ц.-Ж. Жимбиев); б) шэлж. олон удаа (много раз): Энэ гуйлтыемни Доржодо бү хэлэгты гэжэ арба дахин захяа (Ч. Цыдендамбаев); арба арбаар юумэн бүхэниие арбаар (по десять): Намдаг баян шэшэржэ байһан гараараа шиилдэнхэй уялаатай туламаа тайлажа, арба-арбаар хашарһануудые илган, саарһанда бооһон мүнгэ үгэбэ (Д. Батожабай); 2) олон (много): – Хүнэй нэгэ үгэ хэлэхэдэ, урдаhамни арбан үгэ хэлэнэлши; арбан тээшээ иишэ тиишээ (в разные стороны): Тэргын янгиран найгалзахада, ашаань арбан тээшээ унахаяа зүдхэнэ (Ч. Цыдендамбаев); 3) үсѳѳн (мало): Бүрхэг шуургата һүни, бүтүү балай, урдаа арбан алхам байһан гэршье харахаар бэшэ (Ц. Дон).