АРА I

1. юум. н. 1) нюрган, хондолой (спина, зад): Мангарһаа шэшэржэ байһан гарайнь нэгэ хашарһа алдажархихада, тэрэнь мүр дээгүүрнь һолжорһоор, ара уруунь мухаришана (Д. Батожабай); ара нюрган бэеын хойто тала (спина): Мээл, ара нюрга рууш хутага шаахаяа маряажал байха (В. Гармаев); ара нюргаараа хараха хүн руу нюргаараа эрьелдээд байха (повернуться спиной): Баһа гайхаад, хойноһоонь ошоходом, нам уруу ара нюргаараа харанхай Бальжид байжа байба (А. Жамбалдоржиев); ара нюргаа харуулхагүй шэлж. сухаришагүй байха (быть неотступным): Энэ Табитын Павел гэжэ ажал хүдэлмэридэ ара нюргаа харуулаагүй (Х. Намсараев); ара нюргаараа бургааһа үргэлхэ шэлж. бургааһаар нюргаа сохюулха (быть битым розгами): …ара нюргаараа дүүрэтэр бургааһа үргэлхэдѳѳ һанал орохо даа (Х. Намсараев); ара гэзэгэ толгойн хойто тала (затылок): …энээнэй ара гэзэгэдэнь халхагар ехэ нүхэн сооногтон байгаа һэн (Х. Намсараев); 2) ямар нэгэ юумэнэй үбэрэй, нюурай нүгѳѳ талань, хойто тала; хойто зүг (задняя, тыльная, северная сторона): Шамһаа абалияа нэхэнэ бэшэб! – гээд, Шаралдай гэрэй ара худар ябашаба (Д. Батожабай); гарай ара гарай альганай нүгѳѳ талань (тыльная сторона руки): Хүгшэн уһатаһан нюдэеэ гарайнгаа араар аршана (С. Цырендоржиев); хутагын ара хутагын мохоо талань, үнсэг (обушок, тупая сторона ножа): Хутагынгаа араар үмдэ дэгэлээ нилээн сохижо, мүльһэнһѳѳнь һалгааба (С. Доржиев); хадын ара хада уулын хойто зүг руу хараһан, һүүдэр тала (северная сторона горы): Удангүй зүүн, баруун тээшээ адаряатан гонзойһон мантан ехэ мундаргын шулуулиг нюсэгэн ара мэлиижэ харагдаба (Б. Мунгонов); ара үбэртэ (гү, али үбэргүй) хаа хаанагүй, хаанашье (везде, повсеместно): Би үнэр баян хүнби, ара үбэртэ дуулдаһан алдартай нэрэтэй хүнби (Х. Намсараев); ара үбэртэнь гараха шэлж. урда хойнонь гараха (ходить вокруг кого-л., чего-л.): …һамганиинь ара үбэртэнь гаража, хубсаһыень тайлана (Х. Намсараев); ара гэдэргээ һѳѳргѳѳ (назад): Тэрэ ябадалаа аалидхаhаар зог татажа, ара гэдэргээ эрьелдэбэ (Г.-Д. Дамбаев); арада хойно, саана (за, позади): Арада һууһан Сагаадайн Харахан, бага энеэбхилэн, гараа үргэнэ (Х. Намсараев); Гэнтэ хадын арада шоно досоо хүйтэ даамаар улижархиба (С. Цырендоржиев); 3) дайлалдажа байһан газарай хойто тээхи тала (тыл); 2. тэмд. н. 1) хойто талын, хойгуурхи, нюрганай (задний, тыльный, северный): Үбһэнэй бригада мантан томо хадын ара бооридо байрлаһан байба (Ж. Тумунов); ара бэе а) нюрган, хондолой (зад, спина): – Ара бэеыншни арһа мяха хуулуулхаб (Х. Намсараев); б) ямар нэгэ юумэнэй нүгѳѳ тала (задняя сторона): Тиин балгааһанай ара бэедэ үшѳѳ нёдондо хабар баригдаһан жаахан тээлнигтээ ошобо (М. Осодоев); ара хормой хадын хойто хормой (задний склон горы): Энэ Даргашын дабаанай ара хормой дээгүүр барсагар олон барилга гэрнүүд жэрылдэнэ (Х. Намсараев); ара талын дайлалдажа байһан сэрэгэй хойто талын (тыловой): Хубисхалай арай урдахана сэрэгэй ара талын ажалда жэл шахуу ябаад бусахадань… (Д.-Д. Дугаров); ара барлаг шэлж. эгээл хүндэ, муу ажалынь хэдэг барлаг (работник, выполняющий самую тяжелую работу): …таба-зургаан жэлдэ ара барлаг хэһэн юм гэхэ (Х. Намсараев); 2) нюуса, далда (скрытый, тайный): – Ямар хүнүүд? – гэжэ ехэл ара бодолгүйгѳѳр, сэхэ уруунь һуражархибаб (А. Жамбалдоржиев); ара далда газар юумэнэй саагуурхи харагдахагүй газар (потаённое место): …эльгэ нимгэн, уян хүнүүд энэ тэрэ юумэнэй ара далда газараар гүйлдэн ошожо (Х. Намсараев); ара нэрэ далда нэрэ, нюуса нэрэ (прозвище, псевдоним): Һургуулида hурахадаа, би Шаазгай гэжэ ара нэрэтэй hэм (Г.-Д. Дамбаев); ама бардам эдеэлхэ, ара бардам хубсалха (Оньһ. ү.) дээгүүр шадалтай, элбэг дүүрэн эд зѳѳритэй (≈ как сыр в масле кататься): …ама бардам эдеэлээд, ара бардам хубсалаад һуудагби (Х. Намсараев).