АМГАЛАН

1. тэмд. н. нам, намдуу, тэнигэр, номгон, энхэ тайбан (мирный, спокойный): Тиихэдэ эдэ нэгэ хэдэхэн хүйхэрнүүд дайнай газарһаа тэрьелээд, ара талын амгалан зониие тоножо, үшѳѳ алажа байха (В. Гармаев); амагалан саг дайн дажаргүй, энхэ тайбан үе саг (мирное время): Дайнай дүүрэжэ, амгалан сагай ерэхэдэ Намта үбгэншье, ганса хүбүүнииньшье бусаагүй һэн (Д. Эрдынеев); амгалан байдал хэрүүл шэрүүлгүй, дайн дажаргүй байдал, эб найрамдалай тогтонги байдал (мирная жизнь, мир, безопасность): Тиигэжэ байтар дайн эхилжэ, олон түмэн зоной амгалан байдал эбдэгдээ бэлэй (Д.-Д. Дугаров); амгалан тэнюун нам, энхэ тайбан, һанаа амар (спокойный): Анханда, далан дабаанай саагуур үхэлэй тойрожо гарадаг байхада, Хэшэгтэ һанаа амаршье, урматай зоригтой, амгалан тэнюун ябадаг байгаа (Ч. Цыдендамбаев); һанаа сэдьхэлэй амгалан байдал һанаа амар, сэдьхэл тэнюун, тэниглэн (душевный покой); амагалан бэшэ балайшье һайн бэшэ, һанаа амар бэшэ (неспокойный, неблагополучный): Балайшье амгалан бэшэ байна. Мэнэ һая манай начальник Читаһаа мэдээ абаад, түрмэеэ бэхилжэ эхилээ (Г. Цыдынжапов); амгалан зантай түни, түбшэн, тэнюун (спокойный, уравновешенный): Хэн нэгэн шинии бусайдуулһан энэ асуудал эли болгохо бэзэ даа, – гэжэ амгалан зантай ректор һанана (Ч. Цыдендамбаев); ○ ажана, энхэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. наречи намдуугаар, номгоноор, тэниглэн тайбанаар (мирно, спокойно): – Амар амгалан байгаарайт гэхэһээ ондоо юу захихабиб (А. Ангархаев); амгалан һууха амар һайн, зоборигүй һууха (жить спокойно): – Илангаяа гуйха юумэмни гэхэдэ, минии наһа бараһанай һүүлдэ эбтэй эетэй, амгалан һуугаарайгты (Б. Санжин, Б. Дандарон); амгалан мэндэ һайн, тайбан (благополучно): Һаял дайн дажар замхажа, армиһаа амгалан мэндэ бусаһан эрэгтэйшүүл түрэл колхозоо хүгжѳѳхын тулада үдэр һүнигүй ажаллажа байгаа (Ц.-Д. Хамаев); амгалан тайбан тэнюун һайхан (безмятежно): Гурбан хүбүүд, басагадые хүл дээрэнь табижа, эрдэм бэлигтэй болгоһон, мүнѳѳ болоходо, баһал аша зээнэрээ харалсажа, амгалан тайбан, амжалтатай ажаһуугаа юм (Ж. Санжиев); амгалан нойрсохо тэнюун, хашалгүйгѳѳр нойрсохо, унтаха (безмятежно спать): Хонидоо хааһан хойто бааза сооһоо шэмээ анир оройдоо соностоногүй, хонидынь амгалан нойрсоһон янзатай (Б. Мунгонов); амгалан уулзатараа! һайниие хүсэнэм, һайн байхатнай болтогой (до счастливой встречи!): Амгалан уулзатараа! Түргѳѳр эдэгэгты, Николай Иванович! (Ч. Цыдендамбаев).