АЛЬГА(Н) I

н) юум. н. 1) хүнэй гарай үзүүрэй дотор талын хабтагар хуби, гарай сарбуугай доошонхи хубиин дотор тала (ладонь): Шинии альган минии альгантай ниилээд… / Мэдэрнэбди, бэе бэеынгээ дулаа. / Минии дулаа шинии сэдьхэл дулаасуулаа. / шинии дураар минии сэдьхэл hалбараа… (Э. Зандраев); альга һабар гар, альга хурган (руки); альганай хээ альган дээрэхи зурлаа (узоры на ладони): …гэр дотор альганай хээ арай гэжэ харагдамаар, бүрэг бараг болоод байба (Х. Намсараев); альганай шэнээн хэмжээгээрээ альгантай жэшэмэ (размером с ладонь): Хүл доромни альганай шэнээн табсан, басаганай табгайн багтаха зай байхагүй (З. Гомбожабай); альга ташалган хоёр гарайнгаа альга бэе бэедэнь сохилго, дэлдэлгэ (аплодисменты): Альга ташалган дээрэ дээрэһээ, хойно хойноһоо хүүен нэержэ, үндэр сагаан Соёлой ордонгые дахин дахин дорьбоон доһолгобо (Б. Мунгонов); альга ташаха хоёр гарайнгаа альга сохихо (аплодировать): Адха һамар бэлэг абаһан таба наһатай үхибүүн шэнги, Доржо альга ташан баясажа, эсэгэеэ тойрон дэбхэрнэ (Ч. Цыдендамбаев); альга хооһон гар хооһон, алга маахам, хооһоор (с пустыми руками, ни с чем); ◊ альга дэлгэхэ а) гайхаха (разводить руками): Эдэнэй дунда Халзан хормойгоо шуужархинхай, тэдэн тээшэ хаража, альгаа дэлгэн: – Зай, хоёр аханар, юу бодожо һуунат? (Х. Намсараев); б) юумэ хэхэеэ болёод миин һуушаха, һал унаха (ничего не делать): Директорынь үнѳѳхил хэлэдэгээ хэлээд, урдаһаань хооһон альгаяа дэлгэжэ һууха юм (Ш.-С. Бадлуев); альгаа хабсараад һууха юумэ хэхэеэ болёод һууха (сидеть, сложа руки): Юрэдѳѳ, миин альгаа хабсараад hуужа байха саг бэшэ болобо гээшэ ха, – гэжэ Намсарай сэдьхэлдээ олон юумэ эрьюулжэ бодоно (Ж. Балданжабон); альган дээрэ байһандал элеэр, эли тодоор (как на ладони): Энээнэй оройһоо дайсанай позициие альган дээрэ байһандал хаража шадахаар бэшэ (Ж. Тумунов); альган дээрэ тэнжээхэ (гү, али үргэхэ) ямбалан хүмүүжүүлхэ (пестовать, с любовью воспитывать): Альган дээрээ тэнжээһэн, / Сэдьхэлым арюудхаһан, / Сагаан һайхан һанаатай / Ори ганса эжымни (С. Бадмаева); – Шамайе альган дээрээ үргэжэ хүн болгоод, хүл дээрэш бодхоогооб (Д. Батожабай); альгандаал адляар ехэ һайнаар, тодорхой наряар, ёһотойгоор (≈ как свои пять пальцев): – Харагтылши, энэшни аймагаа альгандаал адляар танидаг лэ, – гэжэ бинь ама хахалбаб (В. Петонов); 2) альгадалга, альгаар сохилго (пощёчина): – Хамаагүй, эхын хараал – юрѳѳл, эсэгын альган – адис болодог гэжэ манай зон хэлсэдэг юм, – гээд, Тогоошо басаганай урдаһаа энеэбхилбэ (Д.-Д. Дугаров); альга эдихэ альгаар сохюулха, альгадуулха (получить пощёчину): Эдэ үгэнүүдэйнгээ түлѳѳ эсэгэһээ һайншаг альга эдеэд, харбаһан һомон шэнгеэр, хүбүүн гэрһээ гүйн гараба (Ц. Шагжин); альган тараг (гү, али шаанги) альгадалга (пощечина): Тэрэнэйнгээ түлѳѳ эжыһээ альган тараг һайсал хүртэгдэһэн байха (Ж. Балданжабон); Дэмы бэшэ альган шаанги эдюулээшье һаа, … заахашье та дайраагүйт (Д. Жалсараев); 3) тушаагай малай хүл орёожо шагталагдадаг хубинь (петля у лошадиных пут).