Н) юум. н. 1) сэдьхэл татаха шадал, дура буляаха хүшэн (обаяние, чары); альба жэльбэ хүнэй дура буляадаг шадабари (чары): Бэеэ хүсэһэн, шэмэ шүүһэеэ хуряаһан талын сэсэг мэтэ залуу басаган альба жэльбэдэнь орошохоор, ехэл абааштайханаар миһэржэ байба бшуу (Д. Эрдынеев); 2) эди шэди, хии үзэгдэл, шүдхэр (волшебство, сверхъестественная сила, чары): – Үгы даа, би хүн зоной арада альбан мэхэ гаргажа үзѳѳгүйб (Ц.-Д. Хамаев); 3) шүдхэр, боохолдой (демон, злой, дух): Хурим түрэ болоходо амидатайгаашье, альбантайгаашье сададаг юм; альбан шүдхэр шүдхэр, боохолдой (злой дух, демон): Зүгѳѳр альбан шүдхэрһѳѳ айһанһаа үлүүгээр хүн зоной хорон хэлэнһээ айгшаб (Ч. Цыдендамбаев); 4) эльбэшэн, жадхашан, абтай хүн (волшебник, колдун).

Н) 1. юум. н. 1) уялгата ёһоор дүүргэгдэхэ ажал хүдэлмэри (служба): Энэ албанда байхадаа, яһала оло дахин иимэ яаралтайгаар даабарида тэрэ гарадаг һэн (В. Гармаев); алба хэхэ алба дүүргэхэ, албанда ябаха (нести службу): Эхэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Буда сэрэгэй албанда абтажа, табан жэл соо алба хэһэн байгаа (Ц. Шагжин); албанда татуулха (гү, али татагдаха) сэрэгтэ дуудуулха, сэрэгтэ мордохо (призываться на службу): Михаил түрэхын улынгаа хабтагай сэхэһээ боложо, сэрэгэй албанда татуулаагүй хүн байгаа (С. Доржиев); Тэрэ дороо намар боложо, би сэрэгэй албанда татагдаха болобоб (Д. Дылгыров); албанһаа болихо (гү, али сүлѳѳрхэ) сэрэгэй албанһаа табигдаха, амаралтада гараха (уходить в отставку): Тугшанай хилын харуулай дарга боложо ерэһэн Лубсан үбгэ наһан боложо, албанһаа болиходоо, Онон шадар һуудал байдалтай болоһон юм (Д. Батожабай); алба хааха алба, ямар нэгэн ёһото ажал хүдэлмэри дүүргэхэ (служить): Десантник Баирай алба хааха үе сагай эрхээр сэрэгэй зүрилдѳѳн, хёмороонтой газарта тудажа бэлэн бэшээр үнгэрѳѳ (Ц. Дагбаева); алба хаагша ямар нэгэ эмхи зургаанда тушаал эзэлдэг, ажал дүүргэдэг хүн (служащий): Тэндэ аймагһаа, сомонһоо ерэһэн алба хаагшад багахан хэмжүүртэйшье һаа, баян ургасатай полиин таряае боожо дүүргээд байба (Ж. Тумунов); алба ёһон а) уялга (обязанность): Айлшан хүн һүзэггүй залхуугаар, ямар нэгэ алба ёһо дүүргэһэндэл, бурханда мүргэбэ (Ч. Цыдендамбаев); б) ёһо гурим, ёһолол (ритуал, этикет); 2) ямар нэгэн үйлэдбэриин гү, али эмхиин һалбари (служба, отрасль производства, народного хозяйства): Би хадаа эндэ наадажа һуугаагүй, зүблэлтэ газарай албанда байһан хүнби, бү дайралта хэгты! (Ц. Дон); 3) гүрэнэй һанда хуряагдадаг мүнгэнэй гү, али ямар нэгэн эд зѳѳреэр оруулагдадаг түлбэри (налог); алба татаха зонһоо татабари суглуулха (собирать налог): Зонһоо алба татахадаа, ѳѳрынгѳѳ гарзатуулхаар бэшээр нэмэлтэ оруулна бэзэт! (Ж. Балданжабон); алба татари (гү, али татабари, һан) хуулита ёһоор түлэгдэхэ мүнгэн зѳѳри (подать, налог): Хаанай алба татари, элдэб яла түлбэринүүд таниие тамална, толгойетнай үргүүлнэгүй гэнэ (Ч. Цыдендамбаев); Алба татабариие гуримтай болгохо, айлнуудай шадал зэргэдэ хараадуулха гэнэ (Ч. Цыдендамбаев); …Доржын хүбүүнэй гэр барижа, Бадмын гарта оронгүй, үшѳѳ алба һангаа түлѳѳд, эдихэ уухашье юумэ оложо, гаралсаһан байнаб (Х. Намсараев); алба түлэгшэ гүрэнэй һанда түлбэри оруулагша (налогоплательщик); 4) түүх. амяараа хүнэй гү, али бүлэг зоной, мүн бүхэли арадай засаг баригшадта үгэдэг байһан мүнгэн эд зѳѳри (ясак, дань): Мүнѳѳ хүрэтэр Түшѳѳтэ хаанда алба түлэдэг байгаабди (Б. Санжин, Б. Дандарон); 2. тэмд. н. 1) ажалай, ажал хүдэмэриин, улас түрын ажал хэрэгтэ хабаатай (служебный): Ород-Монголой хилэ харахыень, буряад албан зониие эльгээһэн байгаа ха (Б. Мунгонов); албан ажал хүдэлмэри (служба, работа): Теэд зээ хүбүүн Шодо гэдэгынь нагасынгаа захяа огто мартажархёод, ѳѳрынгѳѳ албан ажалаар сүлѳѳгүй ябаа һааб даа (Б. Санжин, Б. Дандарон); албан тушаал улас түрын гү, али ямар нэгэн эмхи зургаанай харюусалгата тушаал (пост); Эрхим һайн, сэбэр сэхэ зоноол албан тушаалда һуулгаха ёһотойбди (Ц. Шагжин); албан тушаал дүүргэхэ уяалгата ажалаа хэхэ (исполнять должностные обязанности): Петрүүхэ ветеринар үндэр ута бэетэй аад лэ, тэдэ хорёо хотон, үхэр мал, һаалишан һамгадай дундуур гансааран ёлойжо, албан тушаалаа дүүргэн ябана (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) хуулита, хуули засагай, албан ёһоной (официальный); албан газар (гү, али зургаан) хуулита газар, засаг зургаанай газар (присутственное место, служба): Нэгэтэ үглѳѳгүүр албан газартаа һаяхан ерээд, ажалаа эхилэн һуутарни, гэнтэ үүдэн нээгдэжэ… (Х. Намсараев); Үлѳѳ һаашни, гүрэнэй албан зургаануудта үлэһэн хуушанай холбоонууд үшѳѳл бии (Ц. Цырендоржиев); албан ёһоор ёһо дүримѳѳр, хуулита ёһоор (официально): Харихадатнай мүнѳѳ болохо, – гэжэ албан ёһоор үнѳѳ хүниинь огсом эгсэ дуугарба (Ц. Дон); албан хойрог засаг баригшын гү, али засагай зургаанай ажалтанай талаһаа ёһолон хандаһан, хубхай ёһо баримталһан (бюрократический): Иимэ зон хүдэлмэри дээшэнь болгохо бэшэ, харин улам доройтуулха, бүри албан хойрог шэнжэтэй болгохо байна (Ц. Цырендоржиев); албан хойрог хүн албан хойрог ябадалтай хүн, хубхай ёһо баримталагша (бюрократ); албан хойрогоор хубхай ёһо баримталан, ёһорхон (бюрократически): Яагаашье һаа, тэрэнэй ашаар хүдэлмэридѳѳ албан хойрогоор, юрэнхы ёһоор хандалгамни эрид доошолоо бшуу (Ц. Цырендоржиев).