АЙЛ I

юум. н. 1) гэр бүлэ, үрхэ (семейство, семья): Эсэгэнь энэ айлые бага сага таниха байба (Ч. Цыдендамбаев); айл бүлэ гэр бүлэ, нэгэ гэрэй хүнүүд, гэртэхин (семья): Теэд айл бүлэ гээшэ тэрэл зандаа хаям: үбгэн – һамган – үхибүүд… (С. Цырендоржиев); айл (гэр) болохо һамга абаха, гэрлэхэ (обзаводиться семьей, жениться): Дүрбэн хүбүүдэй гурбаниинь, зургаан басагадынь айл боложо түбхинэнхэй, газар бүри нютаглаһан байдаг (Б.-Б. Намсарайн); айлай эзэн гэр бүлын эзэн (глава семьи): Тэрэ эхэнэрни айлай эзэнтэй хѳѳрэлдэжэ, хэрэг бүтээхэ болобо (Б.-Б. Намсарайн); 2) гэр, байра (юрта, дом): Айл бүхэнэй сонхонуудһаа яларалдан байгаа тоһон дэнгэй галнууд эндэ тэндэ хойноһоо унтаршаба (Д. Батожабай); айл тииргэн (гү, али хотон) гэр, ажахы, хони хурьган (дом, хозяйство): Айл тииргэнииемнай задалуулжа, колхозой түб зѳѳлгэжэ байна (М. Осодоев); Хашхараа гүйгѳѳшье һаамни, дүтэ шадар айл хотон байхагүй (Д. Батожабай); 3) баруун бур. бүлэг айл, нэгэ газарта hуурижаhан бүлэнүүд (аил, группа юрт или домов, улус, сельская община): Айлай гэрнүүдэй хоорондуур гүй гүйһѳѳр ерэжэ, Гэмаа хүгшэнэйдэ ороод, орон дээгүүрнь уруугаа харан шарбажа, забда зайгүй һугшашаба (М. Осодоев); айл тосхон багахан hуурин газар, хамта ажаhуудаг олон үрхэ, сэлеэн (селение, населённый пункт): Усть-Орда – эхэ эсэгымнай айл тосхон (А. Уланов); айл аймаг бүлэг айл, гэрнүүд (стойбище, группа домов): Энээниие айл аймаг һууһан арад зонтнай хэлэжэ үгэхэ байха (Х. Намсараев); 4) хүршэнэр, нэгэ газарта hуудаг зон (соседи, жители одной общины; люди, население): Дүтын айлһаа мори эрижэ унаад, мүнѳѳ һүниндѳѳ Үдын байшан орохо ёһотойб (Б. Санжин, Б. Дандарон); айл аймаг түрэлэй hэльбээтэй, мүн хододоо дүтэ байhан бүлэг зон (община с её членами): Айл аймагайнгаа амгалан унтаха гэжэ байхада муу юумэ мэдээсэжэ орохо гээшэ аягүй (Ц. Шагжин); айл зон (гү, али хунар) хүршэнэр (соседи): Айл зонһоо тон холо таһархайшье һаа, гоё һайхан газар һэн (Ц. Шагжин); Абга эзынш мэдэбэл, айл зон баран мэдэхэ (Оньһ. ү.); Дүтэ тойрон һууһан айл хунараар гүйлгэлдэжэ ябажа һурагшална, юрэ хараһан үзэһэн хүн нэгэшье байнагүй (Х. Намсараев); айлда ондоо гэр бүлэдэ, гэртээ бэшэ (в гостях): Айлда эдиһэн – богоһодоо, гэртээ эдеэлһэн – гэдэһэндээ (Оньһ. ү.).