АХА I

1. юум. н. нэгэ эхэ, эсэгын үхибүүдэй дунда түрүүн гараһан хүбүүн (старший брат): Таниин аха юу харуулхань гээшэб гэжэ Доржо шэхэеэ һонор болгоод, нюдѳѳ сабшалаагүйгѳѳр харашоод байба (Ч. Цыдендамбаев); аха дүү (гү, али дүүнэр) нэгэ эсэгын үхибүүд (дети одного отца): Догойдо аха дүү Жамбаловууд мэдээжэ барилдааша бүлэ нютагаа, аймагаа нэрлүүлжэ ябаһан ба мүнѳѳшье ябадаг (Э. Чимитдоржиев); Аха дүү хоёр / Ээм тэгшэ (таабари, үүдэний эрхин); аха дүү оронууд хууш. түрэл арадуудай ажаһуугаа улас түрэнүүд, гүрэнүүд, мүн хоорондо ехэ нягта холбоотой, бэе бэедээ туһа хүргэхѳѳр хэлсээтэй оронууд (братские страны); аха дүүгэй аха дүү шэнги, эб нэгэтэй, нүхэд ёһоной (дружественный): Аха дүүгэй холбоонһоо ашатай жаргал бадарна (Х. Намсараев); аха эгэшэнэр нэгэ эхэ, эсэгын үхибүүдэй дунда түрүүн гараһан хүбүүд, басагад (братья и сёстры): Нэгэшье грамм орооһо гээнгүй, баян ургасаяа хаһа саг соонь хуряажа абаха гэжэ аба эжынэрнай, аха эгэшэнэрнай шадалаараа шармайжа байна (Б. Санжин, Б. Дандарон); 2) наһаар дээгүүр эрэгтэй хүниие хүндэдхэн дуудаха үгэ (для выражения почтения употребляется при имени): Үшѳѳ Гомбо-Доржо ахын тэрээндэ хамһалсажа байхадань, баһашье дуратай байгаа бэзэ даа (Ц.-Ж. Жимбиев); 2. тэмд. н. 1) наһаар дээгүүр (старший): Аха хүнэй асуудалые хүндэлжэ, хүл дээрээ бодохыешни харахада зохид байна (Х. Намсараев); Аха хүбүүниинь ай айһаар Даргай баянайда ошобо ха (Х. Намсараев); 2) дээдэ зиндаагай, хүндэтэй (высокопоставленный, уважаемый): Тулалдажа байгаа хоёр аха хамбанарай хэниинь хэнээ эдихэнь мэдэгдээгүй! (Д. Батожабай); аха заха бултанһаа аха, хүндэтэй (старше всех, уважаемый): Мүн аха заха үбгэд хүгшэдтѳѳ анхаралтайгаар хандаха ёһотойбди (Х. Намсараев); аха захагүй хэнииешье тоохогүй (ни с кем не считающийся): Дээрээ аха захагүй, дуран зоргон соогоо миниихи зүб гээд, ѳѳрһѳѳ дээшэ хүнүүдэй үгэ тоонгүй, дээрэһээ ерэһэн захиралтануудые дүүргэнгүй ябадаг үеш дүүрээ! (Д. Эрдынеев); аха янзаар омогоор, дээрэлхүүгээр, аха шэнгеэр (как старший, свысока): Студентнэр багшанартаяа уулзажа, хүхинэд, һони һорьмойгоо андалданад, арбадахи, юһэдэхинтэй аха янзаар хѳѳрэлдэнэд (С. Цырендоржиев).