АБТАХА

үйлэ ү., хүлеэгд. залог 1) гарта орохо, хэн нэгэнэй болохо, эзэлэгдэхэ, олзологдохо, хуряагдаха (получаться, добываться, убираться – об урожае, сене): Иимэл ажал ябуулга хээд байхадаа, эрхим ургаса абтаха гээшэ гэжэ хѳѳрэлдэнэд (Ц.-Ж. Жимбиев); Найман зуу гаран хурьгад абтаха байха (Б. Мунгонов); сэрэгэй албанда (гү, али сэрэгтэ) абтаха сэрэгтэ татагдаха (призываться в армию): Эхэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Буда сэрэгэй албанда абтажа, табан жэл соо алба хэһэн байгаа (Ц. Шагжин); хулгайда абтаха хулуулгаха, буляагдаха, алдаха (быть обкраденным, лишённым): Хониёо хулгайда абтаһан хүнэй гомдобол хулууһан болоходомни хамаагүй (Д. Батожабай); 2) эзэлэгдэхэ, дайрагдаха (быть охваченным, объятым): Тэндэл архиин амта үзѳѳ, мүнгэнэй эльбэдэ абтаа (С. Цырендоржиев); үертэ (гү, али уһанда) абтаха үертэ орохо, үерһѳѳ гарзатаха (попасть под наводнение): Сэлеэнэй урда заха үндэр газарта һэн тула үертэ абтаагүй (А. Ангархаев); Эндэхи нютагуудаар бэлшээри, сабшалан, газар таряалан, хүдѳѳ ажахын барилганууд болон түмэр замай хүүргэ хүрэтэрѳѳ уһанда абтаа (Ц.-Ж. Жимбиев); һалхинда абтаха (быть унесенным ветром): Һая тэрэ дүрбэн сэрэгэй хүбүүд һалхинда абтажа, баржатаяа далай соо тѳѳреэд, … баатар габьяа гаргаһан харуулһан аад, тэрээнээ ѳѳһэдѳѳшье хүсэд һайн мэдээгүй һэмнэй (Ц. Шагжин); урасхалда абтаха уһаар абаашагдаха (попасть в течение): Санжа нэгэ хүлѳѳрѳѳ хонхосог руу гэшхээд, урасхалда абтан хиидэшэбэ (А. Ангархаев); үбшэндэ абтаха үбшэндэ дайрагдаха, үбдэхэ (подвергнуться болезни, болеть): Сэдьхэлэй нэгэ үбшэндэ абтанхай гэжэ Дэлгэр тэрэниие абаһаар лэ ойлгоно (В. Гармаев); хоморгондо абтаха үхэлэй нүхэндэ орохо (попасть в ловушку): Хоморгондо абтаһан дайсан сэрэгшэд урдань үбдэг дээрээ жэрын жагсанад (Б. Санжин, Б. Дандарон); хүсэлдэ (гү, али хүсэлэндэ) абтаха хүсэлдэ эзэлэгдэхэ, хүсэхэ (быть охваченным желанием): Мүрэнэй эрьедэ гараhан сэрэгшэд хотогор хүнхэрэй тэгшэ багахан талмай дээгүүр hуужа, амарха хүсэлэндэ абтажа, ябадалаа аалидхабад (Г.-Д. Дамбаев); атаа жүтѳѳндэ абтаха атаархаха (завидовать): Тиигэхэ мүртѳѳ атаа жүтѳѳндэ абтаһан зүрхэмни нэрэ һурагүй лугшаад, хасараарни халуу бусалжа эхилбэ (Д. Дылгыров); сухалда абтаха ехээр хороо бусалха, сухалаа хүрэхэ, уурлаха (разозлиться): Санжа ойлгогдошогүй сухалда абтажа, хундагаяа гартаа абаба (А. Ангархаев); гунигта абтаха гунигаар эзэлэгдэхэ, гуниглаха, уйдаха (грустить): …гэнтэ моритой эхэнэр хүниие харамсаараа зѳѳлэн һэбшээн мэтэ гунигта абтадаг хүм (А. Жамбалдоржиев); мэдэрэлдэ абтаха мэдэрэлдэ эзэлэгдэхэ, мэдэрхэ, ойлгохо (быть охваченным чувством, ощущать): Урданайхидаа орходоо ондоо, хүсэтэй, шэнээр түрэһэн шэнги мэдэрэлдэ абтаад, зориг дүүрэн байнаб (Д. Эрдынеев); нойртоо абтаха унтаха, һажаха (спать, дремать): Бүхэ нойртоо абтаһан һууринай гудамжаар хүбүүн гараха зуураа, найдамтай нүхэдэй эндэ үгы байһаниие халаглаба (В. Гармаев); бодолдо (гү, али һанаанда, һанаа үнѳѳндэ) абтаха һанаанда хатаха, бодолгото болохо (задуматься): Тэрэнэй шарайнь барагар, ямаршьеб далда бодолдо абтаһан янзатай (Д.-Д. Дугаров); Тиигээд лэ эдэнээ харахадаа, эжэлүүдгүй һанаанда абтанам (Ц.-Ж. Жимбиев); Наран Дариима хоёр hанаа үнѳѳндэ абтан, дуугай болошобод (Г.-Д. Дамбаев); 3) мүнгѳѳр ѳѳршэлэгдэхэ (быть купленным): Долооной урда дохижо, арайхан гэжэ абтаһан шэб шэнэ машина һэмнэй даа (Б. Мунгонов); 4) абхуулагдаха, хайшалагдаха, хиргуулха (быть снятым, постриженным): Урдань хонинһоо нэгэ-хоёр килограмм шэрүүн нооһо абтадаг һаа, харин мүнѳѳ гурба-дүрбэн килограмм торголиг нооһо хайшалагдадаг болонхой бшуу (Д.-Д. Дугаров); 5) баталагдаха (быть утверждённым): Юунэй түлѳѳ абтадаг шиидхэбэринүүд агшаб? (Ц. Цырендоржиев); 6) эзэмдэгдэхэ, дайлагдан эзэлэгдэхэ (быть захваченным, завоёванным): Удангүй Зандан сэрэгшыншье бэшэгүүд соо, мүн бусад зонойшье захяануудта газетэнүүдэйшье хуудаһан дээгүүр ехэнхидээ һайн мэдээсэлнүүд дуулдажа эхилээ: «Ленинград блокадаһаа сүлѳѳлэгдэбэ!», «Минск манай болоо!», «Рига город абтаба!» (Ц-Ж. Жимбиев); 7) хүлһѳѳ бууха (отняться – о ногах): Али һогтожо, хүлнүүдээрээ абтахаяа һанаа хүн гүб? (Ц.-Ж. Жимбиев); 8) хэлэ шэнж. ондоо хэлэнһээ шэлжэн орохо – үгэ тухай (заимствоваться – о словах): Харин мүнѳѳмнай яряанай хэлэндэ абтаһан үгэнүүд айхабтар олоор хэрэглэгдэдэг болошонхой (Л. Шагдаров).