АБАЛГА

юум. н. 1) гартаа барилга, ѳѳрын болголго, юумэтэй бололго, эзэмдэлгэ (взятие, принятие, получение, приём): Теэд хүнүүдые наһатайшаг болоһоншье һаань, армида таталга, моридуудые абалга, машинануудые сэрэгэй түлѳѳлэгшэдтэ шэлжүүлэлгэ үргэлжэлһѳѳр (Ж. Тумунов); хуряан абалга хуулиин хүсѳѳр хуряалга, эзэмшэлгэ (изъятие); һү абалга һаали, һаам, һаагдаһан һүн (удои, надой): Мүнѳѳ үдэшэ Бэлшэрэй гүүртын һаалишадтай хѳѳрэлдѳѳ хэжэ, һү абалгаяа юундэ доошолуулһыень тодорхойлхобди (Ц.-Д. Хамаев); түл абалга малай түрэхэдэ түлынь үргэлгэ (приём приплода): Түл абалгын энэ шухала кампаниие барагаар үнгэргэлсэхэ хүн гүш, али иигэжэ колхозой ажал хойшо татажа хэбтэхэ гээ хүн гүш?! (Б. Мунгонов); далга абалга буян хэшэг эрижэ ламаар гү, али бѳѳгѳѳр хэрэг бүтээлгэ (призывание благополучия): – Түрэ хурим, далга абалга, тайлга – иимэнүүд юумые зураха (Ж. Тумунов); эдишэ абалга эдилгэ уулга (взятка): Теэдшье би эдишэ абалга үгэжэ, юумэ абахагүйб (Г-Д. Дамбаев); һамга абалга һамгатай бололго, гэрлэлгэ (женитьба): …дүү Шойдогойнгоо һамга абалгые, Майдартаяа хэдэг тэмсэлээ ойлгохонь тэрээндэ хүндэ хэбэртэй (Д. Эрдынеев); хүйтэ абалга ханяадан (простуда, простывание): Спорт, бэеэ һорилго хүйтэ абалгые һэргылхэ тон һайн арганууд болоно; 2) хуулалга, хайшалалга, хиргалга, тайралга (стрижка, снятие); үһэ абалга үһэ хайшалалга (стрижка волос); нооһо абалга хамтын ажахыда хонидой нооһо хайшалалга, хайшалха үе (стрижка): Таряанай ажал, хонидой нооһо абалга, адуу дэллээн дүүрээд… (Д. Эрдынеев); ургаса абалга ургаса хуряалга (снятие урожая): Батын үмсын ажахы гектар бүриһѳѳ үндэр ургаса абалгаар ехэ дүн туйлаа; 3) олзоборилго, гарган хэрэглэлгэ, эзэмдэлгэ (добыча; захват, взятие): Түгнын шулуу нүүрһэ абалга ехэ урагшатай ябана; хото абалга хотые дайшалан эзэмдэлгэ (захват города): Хоёрдохи англо-афганска дайнда сэрэгэй тушаалтай болоһон Робертс Кабул хото абалгада хабаадажа… (Д. Батожабай); 4) бүридхэлдэ, тоосоондо оруулга (приём в зачёт, учёт): хүн зоной тоо абалга; 5) үнэр, амта, абяанай мэдэрэлгэ (восприятие органами чувств): Хүгшэн эжынь утаанай үнэр абалга тэдэниие абараа; 6) эдилгэ, хэрэг бүтээлгэһэн хүндэ хуули бусаар үгтэһэн мүнгэн зѳѳри (взятка): …зарим хүнүүд абалга эдилгээр хэрэгээ бүтээдэг гээшэ ааб даа (Ц.-Ж. Жимбиев).