ОХИ(Н)

(н) юум. н. 1) халуун гү, али хүйтэнэй урьялга, даалга, ульһан (веяние, дыхание чего-л., жар, холод): Тиихэдэнь гэнтэ толгой руумни һонин халуун охин нэрбэжэ ороод, би сэхэ ошожо, тэдэ гурбаниие басаганһаа холо болгожо шадаа һэм (Ц. Цырендоржиев); хүйтэнэй охин хүйтэ урьялга, хүйтэ даалга (веяние холода): Хүйтэнэй охин ехэтэй үбэлэй сагта / Шэмэтэй эдеэнэй һайн тэдые шүтэ (Э.-Х. Галшиев); халуун ууралай охин халашаһан нойтон агаарай гэнтэ урьялга (жар горячего пара): Шкафай хажуудахи заахан үүдыень хүлѳѳрѳѳ үдьхэлэн нээжэрхихэдэнь, халуун ууралай охин үлеэжэ, хуһан венигүүдэй үнэр сарай руу ороодхибо (В. Гармаев); халаһан үбһэнэй охин наранда халаһан үбһэнэй анхилан халуу урьялга (жар нагревшегося сена): Дээрэһээнь халуун хяһын галдал наранай шарахадань, дороһоонь халаһан үбһэнэй охин бүгшэм бани соо байһандал паарилна (Ц.-Д. Хамаев); залуу һамганай охин залуу һамганай бэеын ульһан (жар от тела молодой женщины): Хатуу архи, һайн хоол, залуу һамганай охин гурбанда тэрэ тэсээгүй һэн (Д. Эрдынеев); уур сухалай охин гэнтэ сухалаа хүрэлгэ, хороо бусалалга (прилив, волна злости): Уур сухалай охиндо бүхы бэемни эзэлэгдэжэ, мэдэрэлээ алдан бужаганабаб, халуун шэрэм тамгаар хайруулжа байһан зэрлиг дошхон морин шэнгил байгаа хаб гэжэ һанагшаб (Ц. Шагжин); гашуун охин ямар нэгэн сэдьхэлдэ хадуугдаһан муу үлэгдэл (неприятный осадок от чего-л.): Тиихэдэнь Должон үнѳѳрѳѳшье зүйтэй үгэ хэлэнэ гээшэ ха гэжэ дотороо сэдьхэбэшье, сэдьхэлэйнь оёорто нэгэ бүүдэгэр балар сүб үлэжэ, гашуун охёор хайрахадал гэнэ (Ц. Дон); ажабайдалай охин ажамидаралай амисхал, амин (дыхание жизни): Ямар нэгэ эхэнэрэй богоһыень алхажа ороо һаань, эдэ бүтээлнүүд ами орон, ажабайдалай охёор бурьялха һэн (З. Гомбожабай); 2) түлэг, сэдьхэлээ хѳѳрэлгэ, һогтолго, манаралга, шунал, баха, абьяас (пыл, разгар, угар, экстаз): – Нүхэрни, бү зобо, – гэжэ архиин охиндо сохюулһан Арьяшка ээрэнтэбэ (Д.-Д. Дугаров); охин дундаа ябаха бэе шадалайнгаа түлэг дунда, эгээл түлэг дундаа, шэмэ шүүһэн соогоо ябаха (быть в расцвете сил, в соку): Нютагай баяшуулай малшад боложо, залуу наһанай шиираг хүбүүд, охин дундаа ябаһан басагад тэдэнээр хамта ошолсоһон юм (Д. Батожабай); инаг дуранай охин дуранай сэдьхэлэй хѳѳрэлгэ, һогтолго (любовный угар, экстаз от любви): Эжыншни сэдьхэлые, хүсэгдѳѳгүй хүсэлыень шамда хүргэхые ядан, залуугайнгаа инаг дуранай охиие үхибүүн мэтээр бѳѳмэйлэн, энэ болотор асарааб, Заяата (З. Гомбожабай); 3) юумэнэй хүсэтэй, хурса, шороб үнэр, хангал, эршэ (острый аромат, запах): Энэ тэрэ нютагуудаар тушаалдадаг хүйтэн, халуун, гашуун охитой, элдэб шэнжэтэй, эмтэй домтой уһан бэшэ ха юм (Ц.-Ж. Жимбиев); шороб охин хурса үнэр (острый запах): Избёосхын үнэр ханаһаа илангаяа шороб охитойгоор анхилхадал гэбэ (А. Жамбалдоржиев); эршэ охин охин, хангал (запах, аромат).