ОРШОН

1. юум. н. 1) ойрохи, хажуугаархи газар, шадарай газар (окрестности, округа): Нэгэшье харагдаа үзэгдѳѳгүй, Үшѳѳтэдэ, Инзагатада, Сарабдын оршондо ургадаггүй һаруул һайхан сэсэгүүд дээгүүр хүндэ бэетэ зүгынүүд гүнгэнэн ниидэнэд (Ч. Цыдендамбаев); оршон тойрон а) ойрохи, хажуугаархи газар, шадарай газар, тойром (окрестности, округа): Тиихэдэнь мүнѳѳ үдэшын һаамда унай табяагүйдэ аргагүй байжа, альганай шэнээн аргалда гал аһаагдажа, оршон тойрон уняар манаар бүрхѳѳгдэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); б) ойро тойрон, хажуугаар, ойгуур (поблизости, около): Мүн оршон тойрон харагдажа байгаа байгаали дэлхэй тон һайханаар үзэгдэжэ, зосоомни баяр түрүүлжэ жаргуулдаг бэлэй (Ц. Шагжин); оршон шадар ойрохи, хажуугаархи газар (окрестности, округа): Булагай дэргэдэ хаш, гандажа халюуршаһан оршон шадарһаа хурса ногоон үнгѳѳр илгаран байһан хотогор соо хоёр мал эдеэлжэ харагдана (Д.-Д. Дугаров); 2) эрхэ байдал, болзоо (положение, обстановка, условия, ситуация): – Энэ оршондо шамайе хараһанаа бүхѳѳр хадуужа абахам (Д.-Д. Дугаров); абяагүй оршон соо шэмээгүй байдалда, хон-жэн байхада (в тишине): Абяагүй оршон соо Цэрэгмаа халта зогсоод, ханын захадахи наар дээгүүр хэбтүүлһэн Номгониие обёоржо: – Номгон яагааб?! – гэжэ сошордонги шангаар асууба (Ц.-Д. Хамаев); 2. наречи ойро тойрон, хажуугаар, дэргэдэ (около, вокруг, кругом, вблизи); 3. тэмд. н. шадарай, тойроной, хажуугаархи, ойгуурхи (окрестный): Зүүн урагшаа түргэн жороогоор үнгэрһэн аадарай хүхэ үүлэнэй наагуур һолонго татанхай зандаа, оршон дайда хэлэшэгүй һайханаар үзэгдэнэ (Д.-Д. Дугаров); оршон газар хажуугаархи, шадарай газар (окрестность); оршон байдал а) тойронхи, байдал, байра (окрестности); б) эрхэ байдал, болзоо (положение, обстановка, условия, ситуация): Энэ таамаг ушаралай болоһон оршон байдал иимэ байгаа (Д.-Д. Дугаров); баярай оршон байдалда баяр ёһололой боложо байхада (в торжественной обстановке): «Алтаргана» нааданда зорюулагдаһан хүшѳѳ Ага тосхондо бүтээгдэжэ, эдэ үдэрнүүдтэ баярай оршон байдалда нээгдэбэ (Буряад Yнэнһѳѳ); оршон хангалгын байгуулга ниигэм гү, али тэрэнэй ямар нэгэн оршомой ажал ябуулгые хангадаг эмхи зургаан, ударидаха системэ, харилсаа холбоо гэхэ мэтын нэгэдэл (инфраструктура): ниигэмэй ба дэлгүүрэй оршон хангалгын байгуулга; 4. дах. ү., үсѳѳн ойро тойрон, хажуугаар, дэргэдэ (около, вокруг, кругом, вблизи): Уданшьегүй Жамгановай взводой оршон комбат Маркарян бии болобо (Ж. Тумунов); Кяхтада, гостина рядуудай оршон тэнэдэг Соломон хуурша хүршэ Үхинхэн хоёрой хэнэйнь хэнһээ үлүү хайратайе сэхэ хэлэхэнь Доржодо бэрхэтэй шэнги (Ч. Цыдендамбаев).