ОРОН II

юум. н. 1) газар, дэлхэй, дайда, нютаг (земля): Декабрист Бестужевай Сэлэнгэдэ дархалһан тэргэ бүхы буряад орон соо суурхажа, тэрэнииень һажаалган, тэргэ хэдэг гуримтай болоһон юм (Д. Батожабай); орон дайда (гү, али дэлхэй) газар, дэлхэй (земля, простор): Хүхэ ногоогоор бүрхѳѳгдэжэ, үнгын гоё сэсэг набшаар шэмэгдэхэдээ, бүришье һайханаар үльгэр түүхэдэ түүрээгдэдэг үзэсхэлэнтэ орон дайдые һануулнаш (Ц. Шагжин); Һарын гэрэлдэ орон дэлхэй уужам болоходол гэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); орон нютаг түрэһэн нютаг, тоонто нютаг, гараһан газар, мүндэлһэн газар (родное место, малая родина): Эсэгынгээ, ѳѳрынгѳѳ, үетэн нүхэдэйнгѳѳ гараһан түрэһэн, ажаллаһан, наадаһан орон нютагаа хаража байхадаа, Арсаланай зосоо элдэб олон һанал бодолнууд түрэнэ (Ц. Шагжин); Сухабадиин (гү, али бурханай) орон Абида бурханай байгуулаад, тэндээ байдаг бурханай жаргалта орон. Тэрэ манай газар дэлхэйһээ айхабтар холо, тоо томшогүй олон юртэмсэнүүдэй саана байдаг. Тэндэ имагтал бодисаданар байжа, тэндээл нирваанда хүрэдэг. Мүн Бурханай зааһан замаар тон сэхэ ябаһан хүнүүд нүгшэхэдѳѳ, тэндэ шэнэ түрэлѳѳ олодог (счастливая страна Сукхавади): «Эхэшни бурханай орондо ошоо» гэжэ гэртэхидынь бишыхан үхибүүе мэхэлэн һамааруулдаг (Ч. Цыдендамбаев); 2) тусхай ѳѳрын правительстватай болон бэшэшье органуудтай, нэгэдэмэл нэлэнхы газар дайдатай политическэ байгуулга, улас, улас түрэ, гүрэн (страна, государство): Урдань зарим нэгэниинь Америкэ орон гээшэ тон хаана байдагшье һыень мэдээгүй ябаһан бэзэ даа (Ц.-Ж. Жимбиев); орон гүрэн (гү, али түрэ) улас, улас түрэ (государство): Москва, Ленинградһаашье бэшэ, ойро дүтын орон гүрэнүүдһээшье бэшэ, аяар океан далайн саанаһаа ерэһэн, үнэхѳѳрѳѳшье холын айлшан даа (Б. Мунгонов); – Арбан долоодохи зуунай эхин багаар бүхы Буряадай орон түрын шэрээе Бүүбэй-Буйла хаан эзэлһэн юм аабза (Д. Эрдынеев); эхэ (гү, али эсэгэ, түрэл) орон түрэһэн улас түрэ (родина, родная страна): Эхэ орон соомнай яһала олон газарнуудта хубилалтанууд эршэмтэйгээр ябажа эхилээ (Ц. Шагжин); Харин Александр Радищев эзэн хүнэй, инаг дуратай түрэһэн хүбүүнэй нюдѳѳр сэдьхэл зүрхэеэ үбдэжэ, эсэгэ ороноо энхэрэн хараһан гэжэ мэдыш (Ч. Цыдендамбаев); Жэл бүри түрэл орон соогуураа, хариин гүрэнүүдээршье аяншалдаг зантай (С. Цырендоржиев); ◊ орон юулэжэ (гү, али һэлгэжэ) арилха тэрьелжэ үгы болохо (удирать, убегать, сбегать): …тэмээншье улам улам жэгшэжэ, харайһаар харайгаад, орон юулэжэ арилшана (Х. Намсараев); 3) үсѳѳн зургаан, эмхи, байгуулга, албан захиргаан, газар (место, заведение, учреждение, предприятие): …хүүгэдэй сэсэрлигүүд, амаралтын ба эмшэлгын оронууд… (Х. Намсараев); Монголой үйлэдбэриин оронуудай хүдѳѳ ажахын амжалта… (Х. Намсараев); ○ нютаг гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.