ОЛО(Н)

(н) 1. наречи тоогой талаар үлэмжэ ехэ, үсѳѳн бэшэ (много): Олон хүнэй хүргэжэ ошоһоной хэрэггүй, таба-арбан хүнѳѳр басагаяа абаашажа үгэхэт (Х. Намсараев); Олон сагаан шубууд ерэжэ, / Оройгүй модондо һууба. / Тэрэ сагаан шубуудые / Эрхыгүй хүбүүн харбаба. / Харбуулһан шубуудые / Амагүй хүн эдибэ (таабари, саһан, наран, газар); али олон үлэмжэ ехэ, арбин (много): Дарахада даахитай харагшан гэдэгтэл, ажахыда али олон дутуу дунданууд олдохол бэзэ (С. Цырендоржиев); хэдэн олон тоо томшогүй, ехэ олон (очень много): Хэдэн олон уг үе дамжаһаар ерэһэн буряад зоной аман зохёол нилээд баялиг гэжэ хүн бүхэндэ һонирхогдодог (Х. Намсараев); оло(н) дахин (гү, али удаа) хэдэн удаа дабтажа (многократно, много раз): Энээхэн түүхэтэ хугасаа соо эндэхи тала дайда оло дахин ногооржо, халюуржа, сайжа үрьдеэ (Ц.-Ж. Жимбиев); Нюур шарайнь шаб шара: олон удаа бусалгагдаһан яһанай үнгэтэй (Ч. Цыдендамбаев); олон түмэн хэдэн арбаад мянган (несколько десятков тысяч): Хилгааһан хуур шэнгеэр һалганаһан гитарын гуниг дүүрэн аялга минии зүрхые доһолгожо, энэ һарата һүни зосоомни олон түмэн бодол түрүүлэн байба (Ц.-Д. Хамаев); олон мянган тоо томшогүй, барагдашагүй олон (многотысячный, бесчисленный): Зүгѳѳр хото городто, олон мянган зоной дунда дээгүүр тооной хүбүүдни ябана гэжэ дуулахадаа баясадаг (Г.-Д. Дамбаев); олон янзын (гү, али түрэлэй) элдэб янзын, янза бүриин (разнообразный): Харашье, хүриншье, шарашье, хүхэшье, сагааншье утаанууд – эдэ олон янзын үнгѳѳр баглайран, мушхаран, сэхэ ѳѳдѳѳ дэгдэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); Сагай байдал үбэл тээшээ мурижа, ойн олон түрэлэй модод үнгѳѳрѳѳ илгарба (Ц. Номтоев); олон үнгэтэй элдэб янзын (разноцветный): Олон үнгэтэй гал гаргадаг ракетэнүүдые Хитад оронһоо Баруун Жуу асардаг юм (Д. Батожабай); олон жэлэй олон жэлдэ байдаг, олон жэлдэ хэрэглэгдэдэг (многолетний): Энэ талаар олон жэлэй шадабари, дүй дүршэл ѳѳрынхиеэл үгэнэ бшуу (Ц. Цырендоржиев); Газонуудта олон жэлэй ногоонуудые таридаг; олон үгэтэй дуугарамгай, шашаг (многословный, словоохотливый): Зангаар түргэн, олон үгэтэй, шударгы, хорёод лэ һая гаража ябаһан залуу тракторист хүбүүн һэн (А. Жамбалдоржиев); олон зантай тогтууригүй зантай, ходо хубилжа байдаг зантай (непостоянный, капризный): Эхэнэрнүүд яагаа олон зантай агшаб гэжэ Дундай дураа гутаадхина (Ц.-Д. Хамаев); олон хүүгэдтэй (гү, али үхибүүтэй) гурбанһаа олон сурбатай, үнэр (многодетный): Буряад Уласта олон үхибүүтэй гэр бүлэнүүдтэ газарай орондо барилгада гү, али гэр худалдажа абалгада мүнгэ үгэхэ гэжэ дурадхагдаба (vtinform.com); Буряад Улас дотор олон үхибүүтэй бүлэнүүд транспортын гүрэнэй татабариhаа сүлѳѳлэгдэхэ (vtinform.com); олон дабхар гэр юһэн гү, али юһэнһѳѳ үлүү дабхар гэр (многоэтажка): Эндэ баригдаһан олон дабхар шэнэ гэрнүүд тэнгэри тулажа байна гэһэн удхатай болоно (С. Бабуев); олон һамгатай хүн хоёр гү, али хоёрһоо үлүү һамгатай хүн (многожёнец); олон һалаата олон тээшээ тараһан, һалаатаһан (многоотраслевой, ветвистый): Одоо эндэ олон һалаата буганууд бэшэ, орьёл үндэр дабаанай шулуулиг хүтэлнүүд сэлмэг үдэрэй ерэхые зүгнэһэндэл, үглѳѳнэй дуунуудые хоорондоо таталсаһан мэтээр хүбүүндэ юундэшьеб үзэгдэбэ (В. Гармаев); олон шатата олон шата, хубинуудһаа бүридэһэн (многоступенчатый): олон шатата һунгалта; олон таба оло юумэ (многое): Олон табые ухаан сэдьхэл соогуураа гүйлгэһэн Сэсэг нэгэ иимэ ушар һанажархиба (М. Осодоев); олон табые шашаха шалиха, зай забһаргүй дуугарха, даржаганаха (болтать, много говорить): Бальжинима бидэ хоёрые Москва ошыт гээ һаань, олон табые шашангүй, арсажа тумархангүй, миил миил һүхирэлдѳѳд лэ ябашаха бэлэйлди (Б. Мунгонов); олон юумэ(н) ехэ юумэн (многое): Эндээ байха соогоо энэ эхэнэр олон юумэ бодожо үзѳѳ, ѳѳрынгѳѳ, үбгэнэйнгѳѳ зан абари ойлгоо хэбэртэй (Д. Эрдынеев); олон болохо а) тараха, үдэхэ (увеличиваться, размножаться): Үбэлэй хүйтэн жабар бууража, игаабари үдэрнүүд олон боложо, хүдѳѳгэй саһан нимгэржэ эхилбэ (Б.-Б. Намсарайн); б) үхибүү түрэхэ, хүбүүтэй болохо (рожать ребёнка): Бадматанмнай олон болохоо байна гэжэ баяртай мэдээ дуулаад ерээб; олон хүлтэ жаран хүлтэ (многоножка, животное с червеобразным телом и большим количеством ножек); 2) оло дахин, хэдэн дахин (много раз, многократно): Иимэ аадарнуудые бүхы наһан соогоо оло хараһаншье һаа, энэ зундаа түрүүшын болоһон аадар тэрэниие сошоогоо бшуу (Ц. Цырендоржиев); 2. тэмд. н. тоогой талаар үлэмжэ ехэ, арьбан, элбэг (многий, многочисленный, богатый, изобилующий): Ханда абгайн хоршогор хара нюурай олон уршалаанууд соо ямар нэгэ энеэбхилэл бии болоходол гэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); адуу малаар олон малаар баян (богатый скотом): Арад зоной жаргалтай, амгалан байдалтай байхын түлѳѳ, адуу малаар баян, олзо ехэтэй байхын түлѳѳ галай тэнгэридэ үргэл үргүүлхын тулада бѳѳе залажа асардаг (buryadxelen.com); хүүгэдээр олон айл үри хүүгэдээр баян айл, үнэр баян айл (многодетная семья); тоогүй олон тоо томшогүй, зуун долоон, нэбшэгэр (бесчисленный, бессчётный): Үндэр баглагар һѳѳгүүдэй нэмэридэ хүхэ ногоон соо, ган гасуурта бага шордоһоншье һаа, талын тоогүй олон сэсэгүүдэй дунда зэргэлжэ һуубад (Ч. Цыдендамбаев); 3. юум. нэрын удхатай 1) олон зон, хүн зон, бүгэдэ, булта (множество, масса, все): Орон дэлхэйнгээ үргэмжѳѳр олоной түлѳѳ оролдожо, улам һайн һайхан ябаг лээ Дамба түрүүлэгшэмнай! (Б. Мунгонов); арад олон хүн зон, хүн амитан, арад түмэн (народная масса): Оройдоол хоёрхон хуби золгүй хүндэ туһа хэжэ шадахагүй би, хожом нютаг ороноо бусаад байхадаа, хуби золгүй арад олондоо ямар тиимэ ехэ аша туһа хэжэрхихэ гээшэбиб даа! (Ч. Цыдендамбаев); ниитэ олон ниигэм, хамта (общество): Нацагдорж ами наһанайнгаа гурбадахи мүсэлгэдэ ниитэ олонтой холбоо барисаатайгаар улас түрэ, засаг, гэр бүлэ гэхэ зэргын олон янзын харилсаанда орожо, ѳѳрын тодорхой бодолтой, зорилготой боложо эхилһэн байна (Л. Балдан); олоной дундуур хүн зон соогуур, хүн зоной дундуур (среди масс): Балдан залуу, шадалтай байһанһаа юм гү, олонһоо хожомдонгүй, олоной дундуур оролсон, ажалда бэрхэеэ харуулдаг байгаа (Б.-Б. Намсарайн); олондоо хүндэтэй хүн зоной дунда хүндэтэй (всеми уважаемый): Ган гэхэ нохойгүй, газар гэшхэхэ малгүй Хэшэгтэ яахадаа намда, арад олондоо хүндэтэй Жарбайн Мархансайда, хусаха болооб? (Ч. Цыдендамбаев); олондо мэдээжэ бултанда мэдэгдэнхэй, бултанай таниха (всем известный): Олондо мэдээжэ, олоной һанал бодол эзэлһэн хүнэй һамганби гэжэ һанахада ехэ зохид, ехэ таатай (Д. Эрдынеев); 2) олон юумэн (многое): Олые хэлэһэн – олиг, үсѳѳниие хэлэһэн – бэлиг (Оньһ. ү.).