ОЛЗО

1. юум. н. 1) ан агналгада гү, али сэрэгтэ баригдаһан, эзэлэн абтаһан юумэн (добыча охотничья, военная): Түрүүшын олзо зааханшье һаа хэшэг юм. Олзо шамарлаһан хүн ехэ олзо олохогүй юм гэжэ үбгэд хэлэгшэ һэн (Ч. Цыдендамбаев); Халуун шуһа һаядаа амталаагүй арьяатан олзоёо хомхойгоор зулгаажа оробо (Д.-Д. Дугаров); Хамтын хаба ехэ, олоной олзо ехэ (Оньһ. ү.); олзо омог ан агналгада абтаһан юумэн (добыча): Тайгада гараад, түрүүнэйхиеэ һомо һүргэхэдѳѳ, хии газар хиидхэнгүй, ехэ болгооходожо буудаа һаа, олзо омогшье байха юм гэжэ манай хуушанай ангуушад хѳѳрэлдэгшэ һэн (А. Шадаев); 2) оршо, орожо байһан эд гү, али мүнгэн, нэмэлтэ зѳѳриин оролго (прибыль, доход): Ганданги хуурайшаг жэл байгаашье һаань, таряан ажалһаа яһала бараг олзо абтаа гэхэдэ болохо байна (Б. Мунгонов); олзо оршо (гү, али доход) орожо байһан эд гү, али мүнгэн, нэмэлтэ зѳѳриин оролго (прибыль, доход): Адагуусаншье һаа, колхоздо олзо орошо оруулалсажа байдаг амитан шуу (М. Осодоев); Ажахыдаа эгээн ехээр олзо доход үгэдэг һалбари болоод байна гээшэ (Б. Мунгонов); олзо зѳѳри оршо; хатуу эд (прибыль; твёрдый капитал): Тэрэ үбэл, юрѳѳлэй хуралай үедэ, юрэ бусын олзо зѳѳри Дэнзэн гэбгы дэрэ дороо даражархиба гэһэн үгэнүүд үнэн боложо тодорһон байгаа (Х. Намсараев); олзо багатай ехэ мүнгэ оруулхагүй, ашаггүй (не приносящий прибыль): Үбэлдѳѳ хүйтэн, зунай сагта бүгшэм халуун энэ трактирта хашарһа нимгэнтэй студентнэр, олзо багатай ашаа тээгшэд, бурлагууд лэ ородог (Ч. Цыдендамбаев); олзо бэдэрхэ ажалаараа мүнгэ олохые хүсэхэ (искать прибыль, заработок): Би анхан Сибириин хизаарта ѳѳрынгѳѳ дураар гуталшан боложо, олзо бэдэрхэ гэжэ ерэһэн хүн бэшэб (Х. Намсараев); олзо олохо а) ажалаараа мүнгэ олохо, мүнгэтэй болохо (получать прибыль, зарабатывать деньги): Аламжа табан түхэриг олзо олоһоноо ѳѳрѳѳ эдингүй, эсэгэдээ асаржа үгэбэ (Д. Батожабай); б) ашаг олохо, туһа абаха (получать выгоду): Хүн урдань ойлгоогүйгѳѳ ойлгожо, мэдээгүйгѳѳ мэдэхэдээ, олзо олоһон болодог гээшэ бэзэ (Ч. Цыдендамбаев); олзо хэхэ нэмэлтэ мүнгэ абаха, оршотой байха (получать прибыль): Түлэг дундаа олзо хэжэ байтарынь, юумэн шангаржа, мүрдэлгэһѳѳ һэргылһэн Байвал Хори, Ярууна худар ябашаһан юм (Д.-Д. Дугаров); олзо оруулха нэмэлтэ мүнгэ гү, али зѳори оруулха (приносить прибыль): Эдэ бүгэдэһѳѳ ажахыда хэды шэнээн олзо оруулжа болохые хэншье бодожо үзэнэгүй гэлдэжэ малша хүнүүд эндэ тэндэһээ хэлэнэ (Д.-Д. Дугаров); олзо ороо барг. архитай хундага соо эдеэнэй жаахан юумэн (хилээмэнэй бутархай г.м.) ороходонь иигэжэ хэлэдэг (к прибыли); 3) барииша, үлүү гарама барииша, ашаг, үрэ, туһа (выгода, польза): Түрэл хэлэн дээрээ ном болон газетэ уншахадаа, хэлэеэ мүлихэ гэһэн баһа нэгэ олзо байха (С. Осорова); ѳѳрынгѳѳ олзо хараха ѳѳртѳѳл ашаг бэдэржэ юумэ хэхэ (действовать ради собственной выгоды): Ажал тухай, колхозой түлѳѳ бэшэ, ѳѳрынгѳѳ олзо хаража хүдэлдэг тухайнь, тиимэһээл мүнѳѳ болотор колхоздо оронгүй ябанат гэжэ сэхэ табиха юм байгаа (Д. Эрдынеев); хүнгэн олзо бэдэрээшэ бэлэн юумэндэ хомхойрогшо, бэлэн юумэ ашаглаха дуратай хүн (искатель лёгкой наживы): Хамтын ажалһаа хулжажа, хүнгэн олзо бэдэрээшэдэй нэгэнһээ гарабал ха (Б. Мунгонов); 4) гэнтэ, һанагдаагүйгѳѳр харажархиһан, олдоһон юумэн (находка): Юрэдѳѳл, үнѳѳхи гайхалтай олзонь үхибүүдэй һанаанһаа гаранагүйл хаш (Б. Мунгонов); 5) аза, аза талаан (удача): Тиибэшье дайсанай томо хүсэнтэй тулалдаха шадалаа һайн мэдэжэ, байлдаанһаа гараһамнай яашагүй ехэ олзо (Б. Шойдоков); олзо хэшэг зол жаргал, аза талаан (благополучие, удача): Мүнѳѳ бүхы һаамаа газар руу юулэхэдээ, баялиг зѳѳриеэ баража, олзо хэшэгээ үрижэ, аза жаргалаа алдажа байһандли болоно (Ц.-Ж. Жимбиев); ○ ашаг гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. абтаһан; баригдаһан, эзэлэн абтаһан, эзэлэгдэһэн (приобретённый; захваченный): Теэд олзо мүнгэнэйнь шадал энээнһээ сааша гарахагүй дээрэһээнь үшѳѳ юумэ захиха эрхэгүй ха юм (Д. Батожабай); олзо хүбүүн хадамгүй басаганай гаргаһан хүбүүн (внебрачный сын): Нэгэтэ эжы бидэ хоёрой ябажа ябахада, Сада ахайн һамган Шарья: «Харагтыл даа, энэ муу Дулмые – олзо хүбүүгээ дахуулаад, бүри һѳѳл юумэ дээгүүр хараад ябанал», – гэжэ хоротойгоор энеэбхилэн, шаазгай шэнгеэр шаханаба (Ц. Шагжин); олзо хүн дайсанай талаһаа баригдаһан хүн (пленник).