НЭМЭРИ I

1. юум. н. 1) нэмэлтэ, үлүү олзо (прибавка, добавка): Намарай, үбэлэй үедэ орооһотой ашаан үдэр бүри шахуу иишэ субажа, Танхасаевай мүнгэ зѳѳридэ нилээд горитой нэмэри орожо байгаа (М. Осодоев); Хажуудань, нимгэн хабтагай таһалгын саана, нэгэ эрэ хүнэй хашартайгаар аялга татажа, дуулаһаншье бэшэ, бѳѳлэһэншье бэшэ гэнгирхэ абяан Должоной уйдхар гунигта нэмэри бололсожо, шалаатайгаар дуулдана (Ц. Дон); Бахын шээһэн далайда нэмэри (Оньһ. ү.); нэмэри оруулха а) ехэ болгохо, хүсэлдүүлхэ (добавлять, прибавлять): Хэдэн хоногто яһала олзотой бусадаг, нүхэдѳѳ үлэ залгуулан хоолдонь нэмэри оруулжа, бахатай ябаба (Б. Мунгонов); б) тодорхойлжо, үшѳѳ юумэ хэлэхэ (уточнять, дополнять): – Мүн хэдышье арадайнгаа дунда орохо гэлсэбэл, сэрэгһээ холодохо, холбоогоо таһалха ёһогүйбди, – гээд нэмэри оруулан, нүхэдтѳѳ хандажа, Баатар тэдэнээ гэхэ байнаб (С. Норжимаев); 2) туһа, туһаламжа, дэмжэлгэ, ашаг (помощь, польза, вклад): Үзэг бэшэг мэдэхэгүй хүн харанхы мунхаг, ѳѳртѳѳшье, зондошье нэмэри багатай (Г. Туденов); түрын нэмэри түрэ үнгэргэхэеэ байһан айлые дэмжэжэ, түрэлхидэйнь болон нүхэдэйнь үгэдэг туһаламжа (материальная поддержка, помощь в проведении свадьбы): Тэдэнэр түрын нэмэри гэжэ асарһан зѳѳриеэ, бэлэг сэлэгээ нэрлэбэ (Д. Эрдынеев); аргагүй ехэ нэмэри оруулха ямар нэгэ ажал хэрэгтэ, эрдэм гү, али соёлдо сэгнэшэгүй үнэтэй хуби оруулха (вносить неоценимый вклад): Л. Д. Шагдаров буряад арадай түүхэ, туужа болон угай бэшэгүүдые шэнжэлэлгын хэрэгтэ аргагүй ехэ нэмэри оруулһан гээшэ (Л. Бадмаева); ○ туһа гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. ехэдхэжэ хэһэн, ехэдхэһэн, үлүү (прибавочный, добавочный): Эдихэдээ бэрхэ зарим хүнүүд шүлэнэй бага боложо байһые таагаад, нэмэри шүлэ аягадаа хүүлэжэ абаха һанаатай, түргэ түргэн һоронод (Д. Батожабай); нэмэри сэн (гү, али үнэ) экон. хүдэлмэриин хүсэнһѳѳ үлүү хүлһэнэй хүдэлмэришэдые хэрэглэжэ гаргаһан үйлэдбэриин сэн (прибавочная стоимость); нэмэри шэгнүүр хүдѳѳ хараалагдаһан шэгнүүрһээ үлүү таталга (привес).