НООҺО(Н)

(Н) 1. юум. н. амитанай арһанда ургаһан үдхэн үһэн, хиргагдаһан хѳѳбэри (шерсть): Тэрэ хонинойнь хѳѳһэн шэнги хүбхэгэр сагаан нооһон нэгэшье ѳѳ мѳѳгүйгѳѳр, уригдан таһарангүйгѳѳр, зохидоор эбхэрэн унана (Ц.-Ж. Жимбиев); нооһо хѳѳбэри (гү, али даахи) амитанай арһанда ургаһан үдхэн үһэн (шерсть): нооһо хѳѳбэри багатай хонин; Шонын һанаашалһан амитанай мяханһаа хүртэлсэхэһѳѳ байтагай, нооһо даахииньшье абахань сээртэй һэм шуу (М. Осодоев); нооһо дээһэн а) үһэн, һорһон (волосы, ворс); б) нооһон болон хилгааһаар бүтээһэн эдлэлнүүд (волосы, ворс и вещи, изготовленные из шерсти и волоса): Бухарюу харахан буруугаа / Нооһо дээһэ залгажа, / Ногто хэжэ мордоһон… (Х. Намсараев); нарин нооһон тусхай үүлтэрэй хониной тон нариихан хилгааһатай нооһон (тонкая шерсть, шерсть тонкорунной овцы): Хайшалалгын пунктын үргэн ехэ сарай доро обоо һүри үнэтэй сэнтэй нарин нооһон сугларжа, час үнгэрхэ тудам хүбхын обойно (Б. Мунгонов); нооһо хайшалха (гү, али абаха) зунай эхин һарын тэн багаар хониной нооһо хирган абаха (стричь овец): Зун болгоод нооһоёо абаһанайнгаа һүүлээр, хонидоо тушаахамнай гээшэ гээбы (Д. Эрдынеев); нооhо хатааха хайшалагдаhан нооhо хуушан hэеы болон хүнжэлнүүд дээгүүр дэлгээжэ эбэреэхэ, сэбэрлэхэ (сушить шерсть); нооhо сохихо хатаагдаhан нооhо hабаагаар сохижо хүбхылгэжэ, hэеы даралгада бэлэдхэхэ. Ехэ нооhотой айл нооhо сохихо үдэр гаргаад, хүршэнэртѳѳ нооhо сохиходомнай туhалалсыт гэдэг hэн. Айлнуудhаа хүнжэлнүүд болон бэшэшье дэбдихэ юумэ суглуулжа, нооhо сохилгоёо эхилдэг байгаа. Нэгэ хүнжэлэй хоёр талада нэгэ нэгэ эхэнэр hуужа, нэгэ тэбэри нооhо дээрэнь хээд, бургааhан hабаагаар нооhоной хүбхытэр сохидог hэн. Нэгэ хүн хоёр гартаа hабаануудые барижа, ээлжээгээр нооhон дээрээ буулгадаг юм. Нэгэ hабаагаа буулгаад, ходолон ѳѳдэнь үргэжэ байхадаа, нүгѳѳ гарайнгаа hабаа буулгадаг hэн. Нооhо сохижо дүүргэхэдээ, тэрэнээ хүнжэл дээгүүрээ жэгдээр тараагаад, хоёр hамгад нэгэ захадань hабаануудаа табижа, тэрээндээ орёоhон хойноо мушхажа зангидаад, hэеы дараха болотороо хадагалдаг hэн (подготавливать шерсть к скатыванию войлока): Хэрбээ эхэнэрнууд тиихэдэ Мархансайн бэшэ, харин ондоо хэн нэгэнэй, юрын айлай, нооһо сохёо һаа, али зэргэ хонгёо, үшѳѳ ямар дуунуудые дуулаха байгааб (Ч. Цыдендамбаев); нооһо зѳѳхэ а) хууш. сохихо гү, али сохиһон нооһоёо зѳѳхэ; сохихо нооһоёо тусхай дэбисхэр дээрэ һэеы дарахын тула гаргаха (переносить шерсть на специально подготовленную подстилку для катания войлока): Амбаарһаа нооһо зѳѳлгэн болобо (Ч. Цыдендамбаев); б) хайшашанай нооһо шэгнүүртэ хүрэтэр ба илгагдаһан нооһо тусхай бокснууд руу зѳѳхэ (подносить шерсть к весам и в специально подготовленные боксы): Һургуулиин үхибүүд хайшашанай ба илгагдаһан нооһо бокс руу зѳѳдэг һэн; нооһо ээрэхэ нооһоор утаһа эршэлхэ; нооһоор утаһа томохо (прясть шерсть): Юушье хэжэ шадаха: арһа элдэхэ, шүрбэһэ томохо, нооһо ээрэхэ, хубсаһа оёхо, һэеы дараха гэхэ мэтэ, үшѳѳ ямар олон ажал хэдэг гээшэб! (Ц. Шагжин); нооһо ээрэлгын (гү, али ээрэдэг) нооһо эршэлдэг, нооһон утаһа гаргадаг (шерстопрядильный); нооһо нэхэлгын (гү, али нэхэдэг) нооһон бүд гаргадаг (шерстоткацкий); нооһо болбосоруулгын нооһо сэбэрлэдэг, угаажа бэлэн эд болгодог (шерстообрабатывающий): Социализмын үедэ колхозууд нооһоёо Улаан-Үдын нооһо болбосоруулгын фабрикада тушаадаг һэн; нооһо угаадаг машина нооһоной эг, муухайе угаадаг түхеэрэлгэ (шерстомойка); нооһоной гаралга ямар нэгэн хэмжээнэй нооһоной абталга (выход шерсти): Һайн харууһатай, тарган меринос хониной нооһонойнь гаралга 4–5 кг хүрэдэг; 2) хѳѳбэр (пух): Шубуунай адха нооһо хѳѳргын шубуун хоншоороор үлеэжэрхиһэндэл адлишуу (Ч. Цыдендамбаев); 3) түнх. үһэн (волосы на голове); ○ үһэн гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. 1) нооһоор хэһэн, нооһоор нэхэһэн (шерстяной): Нооһон пулаад дороһоонь бултайһан хүрин хара үһэниинь, үдхэн хара нидхэнь, гэрэлтэй һонор харасань басаганай тунгалагхан шарайда һайхан шэнжэ үзүүлнэ (Д.-Д. Дугаров); нооһон бүд нарин нооһотой хониной нооһоор нэхэгдэһэн бүд (шерстяная ткань, шерстянка); нооһон хүнжэл нооһо табижа оёһон хүнжэл (шерстяное одеяло); нооһон бээлэй ээрэһэн нооһоор нэхэһэн бээлэй (шерстяные варежки); нооһон оймһон нооһоор нэхэгдэһэн оймһон, шагабша (шерстяные чулки, носки); нооһон толгойто түнх., сээр. шоно, гарюуһан, ута һүүлтэ (волк); 2) хѳѳбэреэр хэһэн (пуховый): шубуунай нооһон пудуушха.