НОЙТОН

1. тэмд. н. шииг ехэтэй, шиигтэй, уһатайшаг, уһа нэбтэрһэн, бага зэргэ норошоһон (влажный, сырой, мокрый): Набша намаа, үбһэ ногоон, хангай тайга, хабсагай байсанууд, хамаг юумэн хуу нойтон байба (Б. Мунгонов); Нойтон тэбшые нохой долёохо, номгон хүниие ноён баhаха (Оньһ. ү.); уһа нойтон, шал нойтон шииг ехэтэй (совершенно сырой, очень влажный): Уһа нойтон түлеэн удаан носожо ядаба; Үмдэжэ ябаһан дэгэлынь араараа хахаржа, зосоонь хүйтэн саһан орожо хайлаад, шал нойтон болошоһон хэбэртэй (Ц.-Ж. Жимбиев); нойтон саһан агаарай 0° градуста ойро байхада дуһал, саһанай абаахай хоёрһоо бүридэһэн саһан (мокрый снег): Эгсэ һарьдагай зүргэнүүдые дамжаһаар доошоо буужа, гэртээ хүрэтэрнь түрүүшын бороон шэдэрээд, һүүлээрнь нойтон саһаар бадхаба (Ц.-Д. Хамаев); нойтон ногоон шүүдэр ехэтэй ногоон (мокрая трава): Иимэ нойтон ногоон соогуур табяад алхам ябаагүйдѳѳ үмдэншни шал норошохо (Б. Мунгонов); нойтон жэн шиигтэй жэн (примочка); ◊ нойтон мунса яряан., шоодб. болгоомжогүй, мундуу муяа, хүдхэ, хүйхэр хүн (балбес): – Еэ-богу, нойтон мунса намһаа юу оложо эдихэб, хэлэжэрхихэлби, – гэжэ үбгэжѳѳл үнихэнэй бодомжолһон юумэеэ зүрхэлжэ дурадхаба (С. Цырендоржиев); нойтон шиига яряан. нойтон мунса, мундуу муяа, хүйхэр хүн (придурковатый здоровяк); ○ хүйтэн, шиигтэй гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. юум. н. 1) шииг (сырость, влага): Тиигээд бороогой хүндэ дуһалай нэгэн хоёр хасар дээрэнь нойто урьятар сасархатай адли мэдээ орожо, милициин отделени тээшэ гүйшэбэ (С. Цырендоржиев); 2) тэнгэриһээ унаһан шииг, бороо, саһан (осадки, дождь, снег): …бүтээхэ хэхэдээ хүнгэн зандаал шэнги аад, бүрхэг нойтоной үедэ үе мүсэнь үлүү ехээр шархирдаг, шаладаг болонхой (Н. Очиров); 3) хамарһаа гараһан уһан, нюһан (слизь, вода, сопли): Үхибүүн шэнги, хамарһаа нойто дуһалуулжа ябадагыень Самбуу лама һайн мэдэхэ дээрэһээ хирэ хирэ болоод лэ, шорд байса хамараа һугшажа байһан Шаргай тээшэ харабагүй (Д. Батожабай); ○ шииг гэжэ үэгэтэй парн. хэрэгл.