НОЙР I

юум. н. 1) үргэһэн, унтаан (сон): Гэбэшье хаанаһааб даа, холо хажуу тээһээнь, нозог хүндэ нойр һэмээхэнээр маряан ерэжэ, улам нэтэрүүхэнээр добтолжо эхилбэ (Б. Мунгонов); нойроо хүрэхэ унтахаа һанаха, үргэһэеэ хүрэхэ, унтадаһа хүрэхэ (хотеться спать, клонить в сон): Тиихэдэнь Намсалмаа хүгшѳѳдэйдэ гансаарандань һѳѳл муу шэнги боложо, баһал нойрынь хүрэжэ үгэхэеэ болёод орхидог (Ц.-Д. Хамаев); нойр алдаха ямар нэгэн шалтагаанаар унтахадаа муу болохо, нойроо хүрэжэ байгаад, унтажа шадахаа болихо (страдать бессонницей): нойроо алдажа зүдэрхэ; бүхэ нойроор унтаха һэргэг бэшээр, һэрингүйгѳѳр унтаха (спать крепким сном): Абжаа-удаган тухай ойндоо оруулхадань сэдьхэлдэнь зохид шэнги болоод, элүүр энхэ хүнэй бүхэ нойроор унтаа һэн (Б. Санжин, Б. Дандарон); нойртоо диилдэхэ унташаха (заснуть): Үдэшэлэн тэдэ бүхы юумэеэ отог руугаа оруулаад, галшье түлингүй, эдеэшье хэжэ эдингүй, бүхэ гэгшын нойрто диилдэшэбэ (В. Гармаев); нойр абаха унтаад абаха, һажаад абаха, зали абаха (поспать, вздремнуть): – Һүниин тэнһээ үнгэрбэ хаш, – гэжэ Банзаракцасв эбһээлэн дуугарба. – Нойроо абая даа, ахатан (С. Цырендоржиев); нойр бариха хүндэдх. нойрсохо, унтаха (почивать): Хамаг байдалда һэжэг түрэһэн Очир Тайжа Ригбии хамбын унталгын таһаг соо нойр барихаяа оробошье, үүдыень хам шэбхэдэжэ ерээд, хоёр нюдэеэ анилдуулангүй, элдэб орёо асуудалнуудые шэбшэжэ хонобо (Д. Батожабай); нойрһоо һэрихэ унтаhанаа бодохо (пробуждаться от сна): Мориной түргэн хатараанда, тахын шанга ханхинаанда добо газар доһолжо, харгын захаар һажажа һууһан булжамуурнууд нойрһоо һэрижэ, агаарта дэгдэшэбэ (Б. Мунгонов); нойроо сэлмээхэ һэргэхэ, бэеэ шангалха (взбодриться, прогонять сон): Бүхэли һүни унтангүй хоноходоо, һаянай хоёр-гурбан үдэртэ зали абаха заб болохогүйе мэдэжэ байхадаа, нэгэ аргаа оложо, нойроо сэлмээхэ хэрэгтэйл (Ж. Тумунов); нойр хүргэдэг унтуулдаг (снотворный): нойр хүргэдэг эм ууха; нойр зүүдэн хүнэй унтахада харагдадаг дүрсэнүүд (сновидение, сон): Хэрбээ, нойр зүүдэ хараа һаа, удхыень тайлаха түлхюур, энэ ном, ойромни бии ха юм (Ч. Цыдендамбаев); уһан нойр удаан һэрингүй унталга, бүхэ нойр (беспробудный сон); нойрой эзэн унтаана хүн (засоня); 2) шэлж. амгалан байдал, амар байлга (покой, спокойствие): Гурбан жэл эхэ оронойнгоо амгалан нойрые сахилсааб (Ц.-Д. Хамаев); ◊ зуун жэлэйнгээ нойрһоо һэрихэ ямар нэгэн юумэ гэнтэ ойлгожорхихо, ойлгоһоноо хүсэлдүүлхэ (просыпаться от векового сна); ○ үргэһэн гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.