НОГОО(Н)

(Н) 1. тэмд. н. 1) үбһэ ногооной үнгэ, номин (зелёный): Булган малгайн дорохи мүн лэ булган шэнги зѳѳлэхэн нидхэнүүд дороһоо номин шулуунай ногоон үнгэтэй, ошотой нюдэд сабшасагаана (Ч. Цыдендамбаев); байбан ногоон хүхэ ногоон, хүхэльбэ ногоон үнгэ (бирюзовый): Түр зуура хэбтэд гээд, Алексей байбан ногоон нюдѳѳрѳѳ шэртэн, аалиханаар хэлэнэ (Ч. Цыдендамбаев); хүхэ ногоон далайн уһанай үнгэ (цвет морской волны): Энэ модон һарьдаг хүбшын хүхэ ногоон үнгэтэ шэмэг болодог (Г. Ленхобоев); ногоон сай тусхай сортын набшаһан сай, ага шара сай (зелёный кирпичный чай): Тэдээн сооһоо гансал ногоон сай унда харяасатай, садхаасатай, үлэтэй гэжэ манай эндэхи малшад шэлэдэг һэн (Ц-Ж. Жимбиев); 2) эдеэшээгүй, болоогүй (неспелый, незрелый): Оройн тарилга ха юм, обёос, ешмээн, ногоон һолоомо (Б. Мунгонов); 3) үсѳѳн хүхэ, хүхэльбэ (синий): далайн ногоон долгин; 2. юум. н. 1) газарай хүрьһэнһѳѳ урган гарадаг, модохир эшэтэй болодоггүй элдэб ургамал (зелень, трава): Һэрюун һүүдэртэ модоной ойро ошожо, барбагар ногоон шэлбэһэн доронь орожо, бамбагар зѳѳлэхэн ногоон дээрэ хэбтэхэ хүсэл түрэнэ (Ч. Цыдендамбаев); хэнзэ ногоон үбһэ сабшажа хуряаһанай һүүлдэ дахяад ургаһан ногоон (отава): Хэнзэ ногоондонь тугалнуудаа оруулжа бэлшээхэдэнь, хэды шэнээн садхабаритай, таргалсатай байха гээшэб… (М. Осодоев); бог ногоон тарималай дундуур ургалсаһан хэрэггүй ногоон, буртаг үбһэн (сорняк); ногоон дээрэ гараха бүтэн бүрин ондо орохо (перезимовать): Тиигэһээр иигэһээр хүхэ ногоон дээрэ гарасалдаха бэшэ аалди? (В. Гармаев); нара ногоо татаха а) һайн уларилай тогтохо, наратай сэлмэг үдэр болохо (устанавливаться – о солнечной, ясной погоде): Наратай үдэр / Намхалзан, мэлмэрэн байхадаа, / Нара ногоо татанхайл (Ц.-Д. Дондокова); б) шэлж. баярлаха, һанаа сэдьхэл дүүрэн байха (радоваться, быть в хорошем расположении духа): Гэб гэнтэ шарай шэгээ хубилгажа, нара ногоо татаһан Таня шубуун шэнгеэр һууриһаа ниидэшэбэ (Ч. Цыдендамбаев); гахай ногоон ург. 40–150 см үндэртэй сайбар ягаан сэсэгүүдтэй олон жэлэй ногоолиг ургамал (зопник клубненосный); 2) монг. огороодой ургамал; салаад, огородой эдеэ хэршэжэ бэлдэһэн зуша, хүнгэн хоол (овощи; салат); ○ зүлгэ, үбһэн гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.