НААДА(Н)

(Н) юум. н. 1) наадалга, зугаа, бэе һамааруулха үйлэ, тоглоон (игра, забава, развлечение): Тэдэнэр буусануудаар шагай суглуулжа, буряад хүүгэдэй дуратай наадаар хонгордоожо нааданад (Ч. Цыдендамбаев); хаарта наадан хаарталдалга, хаартаар наададаг наадан (карточная игра): Тиихэдэ Холхой хаарта наадаар Энгидэй, Ага, Түүргэ, Бооржоһоо эхилээд, Хитад, Монгол туласа зайгуултадаг, наймаа аралжаа хэлсэжэ, Хяагта, Шиилхэ хүрэтэр ошожо эхилээд ябаа һэн (Д. Эрдынеев); наада хэхэ элдэб зугаа үүсхэхэ, эрхилхэ (устраивать игры): Гадна шагай шүүрэдэг, шагалзадаг, бэшэ элдэб шагайн наадануудые хэжэ, хамаг бүхы гэр бүлынгѳѳ ажабайдалые мартажа, зугаасадаг, сэдьхэлээ ханадаг бэлэйбди (Ц. Шагжин); нааданда хабаадагша наадагша, нааданда оролсогшо (игрок, участник игры); наада бэдэрээд ябаха бэеэ зугаасуулха юумэ бэдэрээд ябаха (искать развлечений); наадандаа һогтохо наадандаа тархяа эрьехэ (заиграться, увлечься игрою): Үхибүүд наадандаа һогтоод, орой болоһые мэдэбэгүй; ◊ нохойн наадан, гахайн хатар бэлэн, хүшэр бэшэ юумэн (ерунда, пустяки): Нэгэ һуудалдаа арбан аяга хооһолжорхидог Бизьяада хоёр дээрэ үшѳѳ хоёрые нэмэжэрхихэнь нохойн наадан юм бэзэ (С. Цырендоржиев); 2) найр, зугаа, бүгэдын найр зугаа, олон зоной хабаадалгатай зугаа, бүлэг бүлэгѳѳрѳѳ үдэшэндѳѳ элдэб зугаа эмхидхэжэ саг үнгэргэлгэ (надан, вечер, вечеринка, фестиваль и др. мероприятия): Хүхюу наадан Үхинхэнэй газаа бүхэли үдэшэндѳѳ замхабагүй: хүбүүд басагад элдэб хатар хэбэ (Ч. Цыдендамбаев); эрын гурбан наадан бүхэ барилдаан, мори урилдаан, һур харбаан гэһэн гурбан спортын түрэлһѳѳ бүридэдэг спортивна мүрысѳѳнүүд (три вида мужских спортивных соревнований): Эрын гурбан наадан хадаа монгол туургата арадуудай эртэ урда сагһаа эхитэй, ниигэм түрын ехэ баяр байһан түүхэтэй (Б.-М. Жигжитов); гэрэй наадан газаа бэшэ, гэр соо наададаг зугаа (вечерние развлечения в помещении): Хэн нэгэнэйдэ орожо, гэрэй наада эхилхээр шиидэбэд (Ч. Цыдендамбаев); шэнэ гэрэй (гү, али айлай) наадан түрын һүүлээр гэр бүлэ болоһон хүбүүнэй үетэнэй сугларалга, сэнгэлгэ (вечеринка у молодоженов): – Шэнэ айлай наадан гэнэ гүш, Марнии? (Д. Эрдынеев); басаганай наадан басага хүргэхын урда үдэшэ үнгэргэгдэдэг сайлалга ба зугаа, шарууһан (вечеринка перед проводом невесты с забиванием животного для угощения): Та олон түрэлхидтѳѳ болон нүхэдтѳѳ басаганаймнай нааданда ерэһэндэтнай баярые хүргэнэбди; ёохор (гү, али нэрьелгэ) наадан дуу дуулажа ябажа, тойролдон хатардаг, үгышье һаа миин тойрон ябадаг зугаа (круговой танец ёхор, хоровод с песней): Үүрэй Солбоной нилээд дээрэ гарахада, ёохор наадан замхажа, айлшад хүхюутэй юумэд нютагаа бусадаг байгаа (М. Осодоев); 3) хатар, дуун болон зүжэг табилга, харуулалга (концерт, постановка, спектакль): Декадын наадануудые хари гүрэнүүдэй олохон дипломадууд һайхашаан хараһан байха юм (Ц.-Ж. Жимбиев); 4) наада харалга, наада барилга, гасаалалга (шутка, насмешка): Дурадхалһаань арсаа һаа, хүнэй наадан болохобди (Ч. Цыдендамбаев); наадан үгэ шог үгэ (шутка словесная): – Бишье наадан үгэ хэлэнэ бэшэ, харин һанаһанаа дуугаржа байналби (Х. Намсараев); наада энеэдэн а) шог зугаа, найр зугаа (веселье, потеха): Ямар сүлѳѳ байнаб наада энеэдэндэ ябаха; б) наадалалга, наада харалга, шоглолго (насмешка, шутка): Тиихэдэнь басагад наада энеэдэ гаргажа, хадхууртай шорон үгѳѳр түрүүлэгшын амые таглажархидаг (М. Осодоев); наада энеэдэн болгохо шог зугаа болгоод дүүргэхэ (обращать в шутку); наада бариха (гү, али хараха) наадалха, доромжолхо, энеэдэн болгохо (поднимать на смех, насмехаться): Тиигээд үбһэшэд суглараад, бэе бэеэ наада барижа, хүхэ энеэдэн болон, тамхияа татан һууһанаа гар тармуурнуудаа абан бодобод (Ц.-Ж. Жимбиев); Сээжэ зүрхыень һэмээхэнээр, даамайханаар буляажа эхилһэн инаг дуранай мэдэрэлые хүбүүн тухайлбал, наада хаража, баһажа болохо гэжэ бэеэ тамалдаг байгаа бшуу (Ч. Цыдендамбаев); наада баринги (гү, али харанги) элэглэһэн, ёгтолһон, енгэлһэн (насмехающийся, насмешливый, иронический): Таһалгадань орохо бүридѳѳ наада баринги янзаар энеэбхилэн хараад: – Зай, нүхэр, дахяад архи уухаяа болёо гүш? (Ц. Дон); наада барингяар элэглэн, ёгтолон (с издёвкою): Иимэ уялга абаабди гэхэдэнь, Алдарта этигэхэһээ наана, арын һууринуудта һууһан хүнүүдэй наада барингяар энеэлдэхэнь дуулдаа бэлэй (Ц.-Д. Хамаев); (хүнэй) наадан болохо, наада харагдаха шоглогдохо, доромжологдохо (быть посмешищем): Гэнтэ миини Жалма эндэ гүйжэ ерээд, зоной наадан боложо байнагүй бэзэ гэһэн бодол түрэһэн Аламжа хүбүүгээ хүтэлѳѳд, шууяан тээшэ шууд ошоно (Д. Батожабай); – Хүнэй наадан, хүлэгэй гэшхэдэһэн болохолши, – гэжэ альгаа ташан, ташаганаса энеэнэ (Х. Намсараев); нааданай ая даахагүй шоглохые ойлгохогүй, наадажа хэлэһые ойлгонгүй сухалдаха (не понимать шутки): – Нүхэдэйнгѳѳ наадажа дуугархада, нааданай ая даахагүй, – гэжэ Малаадайн зэмэлэн дуугархадань, Хурьган юушье дуугарангүй, мүнѳѳ балгаан соогоо ороод һуушана (Х. Намсараев); наада энеэдэ гаргадаг хүн хошонгууша хүн, хүхюу, оромгүйтэй хүн (шутник); наада энеэдэшьегүй үнэхѳѳрѳѳ, үнэн дээрээ, бодото байһан соонь, сэхыень хэлэхэдэ (кроме шуток, шутки в сторону): Наада энеэдэшьегүй, энэ хэрэгтнай гайтайхан орёо болохонь ха; 5) шубуудай наададаг газар (ток птичий): боро хурын наадан; ○ зугаа, зүжэг, найр, хатар, шог, энеэдэн гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.