МЭХЭ

1. юум. н. худал хуурмаг, хууралга, хиитэрлэлгэ (обман, хитрость, лукавство): Хүнэй мэхые абаһаар таажархидаг оонигор нюдэдынь улхархай соогоо тогтууригүй эрьелдэжэ, хулганаа һахиһан зэрлиг шубуу эрхэ бэшэ һануулха юм (М. Осодоев); мэхэ гохо а) худал, мэхэшэнэй ааша, мэхэлэлгэ, худалаар хэлэжэ үгэдѳѳ оруулалга (обман, хитрость): Тэрэ арюун хэрэгтэмнай һаад тодхор хэжэ байһан баяд ноёдой, ламанарай мэхэ гоходо тѳѳрихэ хэрэггүй (Х. Намсараев); б) бүхэ барилдаанай дүрэ (уловка в борьбе): Городойнь хүбүүн техникумдээ барилдаанай кружогто ябадаг байһан тула элдэбын мэхэ гохо хэрэглэн ороно (Ц.-Ж. Жимбиев); мэхэ гохоор холо ошохогүйш мэхэшэнэй ааша гаргажа холо ябахагүйш (≈ на обмане далеко не уедешь); мэхэ гохотой а) хэлэһэндээ хүрэдэггүй, хиитэртэй (хитрый); б) бүхэ барилдаанай дүрэ һайн мэдэдэг (знающий приёмы в борьбе); муу (гү, али хара, харата) мэхэ хорото һанаа хүсэлѳѳ хуурмаг хани хандалгын саана нюулга (коварство): Далай үбгэн үгэ дуугардагшьегүй һаа, хамагһаа хара мэхэтэй, ѳѳрынгѳѳ хэһэн муу мэхэ газаашань гаргахагүй, харин годлиёо харбаад, номоёо нюугаад байдаг хүн (Д. Батожабай); Юундэб гэхэдэ, энээхэн хара мэхыешни би заяандааш миин орхихогүйл бэшэ гүб даа (Б. Мунгонов); Дурлалай харата мэхэ, хатуу сүхэрэлтые бэеэрээ үзѳѳгүй хүн тэрэнэй али бүхыень ойлгожо шадаха аал? (Ч. Цыдендамбаев); мэхэ гаргаха (гү, али хүдэлгэхэ, хэхэ), мэхэ гохо гаргаха хуураха, мэхэшэнэй ааша гаргаха, хиитэрлэхэ (прибегать к обману, лукавить): Мэхэ гаргажа, иимэ амараар бандидуудые байлгаһандаа, Дэлгэр досоогоо баяртай һуугаа һэн (Ц.-Д. Хамаев); Али үнэгэн мэтэ һүүлээ иишэ тиишэнь шарбагануулан, мэхэеэ хүдэлгѳѳ һаань яалтайб? (Б. Мунгонов); Түргэн, шадаал һаа, түргэн бүтээхэ гэжэ оролдоод, мэхэ хэхэ (С. Цырендоржиев); Теэд нойтон мунса Шаргай ноён Аламжатай эбээ таhарбашье тэрэнэй эрид зориг ба хүсэн хоёрhоонь хашаржа, элдэб мэхэ гохо гаргахаяа нарилна ха юм (Д. Батожабай); муу мэхэ гаргалга үгэеэ эбдэлгэ, харата муухай ябадал (вероломство, коварство); мэхэдэ орохо мэхэлүүлхэ, зангада орохо (поддаваться обману, ≈ попадать на удочку): Мүнѳѳ баһа энэ Нимын мэхэдэ орожо, магад, тѳѳрижэ эндүүржэ ябана гээшэ хаб гэжэ бодоходоо, нюдэндэнь Нимын бузгай буруулган шарай харагдаһан мэтэ боложо, доторнь аягүй болон, сээжэдэнь юумэн түглыжэ тулана, харлана (Ц. Дон); мэхэдэ оруулха хуураха, эндүүрүүлхэ, һамаргаха (вводить в заблуждение, надувать); ○ арга, гохо гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. хуурмаг, оронсог, худал (фальшивый, обманный); мэхэ шүдэн табигдаһан шүдэн (вставные зубы); мэхэ загаһан гохотой түмэр загаһахан, үеэ, мэн (блесна).