МЭДЭРЭЛ

юум. н. 1) мэдэл, мэдээн, ойн (ощущение, чувство): Гэбэшье, арадаа байһан тэрэ хүниие нюргаараа хаража байһан шэнги мэдэрэл түрѳѳдхибэ (А. Жамбалдоржиев); Намжалай зүрхэнэйнь оёорһоо булаг шэнгеэр Альбиные хайрлаһан мэдэрэл орьёлон гаража, мүнѳѳ һаяхан зосоохииень зулгаан байһан һэжэг, сухалыень булин, унтаргаажархиба (К. Цыденов); мэдэрэлэй эрхэтэн амитанай (тэрэ тоодо хүнэй) оршон тойрониие мэдэрхэ табан эрхэтэн: нюдэн, шэхэн, хэлэн, хамар, арһан (органы чувств); мэдэрэлдэ абтаха (гү, али эзэлэгдэхэ, баригдаха) мэдэхэ, ойлгохо (быть охваченным чувством): Моридоо нэгэ һүни соо амаруулаад, түрэл тосхон руугаа ошоходоо, Фа ехэ һонин мэдэрэлдэ абтан ябаба (Ц. Цырендоржиев); Хээрэ хүдѳѳ гансааран ябаһан эдир хүбүүнэй зүрхэ сэдьхэл үншэрэлэй уйдхарта мэдэрэлдэ саг үргэлжэ эзэлэгдэдэг байба (М. Осодоев); Тиихэдэньшье Хурьган хѳѳрэлдѳѳень мүртэй һонирхон шагнангүй, бүхэли үдэшэндѳѳ ѳѳрынгѳѳ жэгтэй мэдэрэлдэ баригданги һуугаа (Б. Санжин, Б. Дандарон); нюуса мэдэрэл хэндэшье хэлэгдээгүй, харуулагдаагүй байдал, мэдээн (тайное чувство): Минии нюуса мэдэрэлэй шагта мултаржа, сээжэ зүрхэндэм хүсэтэ долгин булгилан байна (Ц.-Д. Хамаев); 2) һанаан, ухаан бодол (сознание): «Теэд яажа энэ бузар сарамые гаталхаб?» – гэһэн бодол Дамбын һуларһан мэдэрэл соо зүүдэн мэтэ түрэнэ (Д.-Д. Дугаров); мэдэрэл алдаха мэдээ табиха, харанхалха (терять сознание): Гомбын хоёр нюдэнһѳѳ гал сахилан, мэдэрэл алдажа, моринһоо ганхан унашаба (Ц. Дон); мэдэрэлдэ орохо мэдээ орохо, һэгээ орохо (очнуться, прийти в сознание): Чимитдоржиев мэдэрэл оромсоороо, баруун гараараа газар тулган үндыгѳѳд, оршон тойрон юунэй боложо байhые мэдэхэ гэжэ, хүхэ сэнхир огторгой ѳѳдэ харасаяа абаашаба (Г.-Д. Дамбаев); ниитын мэдэрэл хүнүүдэй ухаан сэдьхэлэй ябуулгада элдэб социальна бүлэг, анги, нацинуудай аша туһа, бодол толилон харуулга, олон зоной нэгэн һаналтай байлга, бололго (общественное сознание); 3) хүсэл, хүсэлэн, эрмэлзэл (желание, стремление): Хуhан түлеэ яаралтайгаар бэлдэжэ, шаргадаа ашатарнай, наран Yлзытэ уулын дээрэхэнэ туданхай, бушуухан бусаха гэhэн мэдэрэл эльгэ зүрхэндэ эрхэ бэшэ түрүүлнэ (В. Намсараев); Тиихэ мүртѳѳ һайн үгэ дуулгаһай даа гэһэн гансахан мэдэрэл бүхы сэдьхэлээрээ хүсэнэ (Д. Эрдынеев); ○ һанал гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.