МҮРГЭХЭ

үйлэ ү. 1) эбэртэ малай толгойгоороо юумэ түлхихэ, һэжэхэ, олихо (бодать, бодаться): Тэдэнэр мүргэдэг бухануудһаа айжа, һэргэг хурдаар гүйлдэнэд (Ч. Цыдендамбаев); Хүн хони мүргэбэ, / Хонин үхэр мүргэбэ, / Yхэр газар мүргэбэ (таабари, хүл, оймоһон, гутал); бала-биса мүргэхэ алан мүргэхэ (забодать насмерть); 2) тудаха, дайраха, тархяа сохихо (сталкиваться, стукаться, ударяться, чаще головой): Обхойжо хэбтэһэн юумэ гэдэһээрээ мүргэжэ, шүүд арайхан унаагүй гарасалдаба (М. Осодоев); Тормозгүй болоhон машинын жолоошон соохор мэдээтэй юумэ харгын захаархи шулуун хабсагай мүргэжэ, машинаяа тогтоохо хүсэлэнтэй (Г.-Д. Дамбаев); духаараа мүргэхэ духаараа түлхижэрхихэ, олижорхохо (стукнуться лбом); газар мүргэхэ унахадаа тархяараа газар сохихо (стукнуться головой о землю): Газар мүргэжэ унаһан буга эбэрээ гэмтээбэ гү гэжэ айһаар, Тогоошын харайжа ерэхэдэнь, тэрэнь эбэрээрээ модо шулуу дайрангүй, багахан шэрэнги хүзүүгээрээ нуга даран унашоод хэбтэбэ (Д.-Д. Дугаров); 3) шүтэн дохихо, дохин һүгэдэхэ (кланяться, класть поклоны): Уданшьегүй Баршуудхын газаа морёо татажа байлгаад, гэртэ орожо, үүдэнэй ойро үбдэглэн һуугаад, магнайгаараа газар мүргэхэһѳѳ нааша мүргэжэ оробол даа (М. Осодоев); мүргэхын ехээр мүргэхэ доро дохихо (низко кланяться); 4) һүзэглэн бэшэрхэ, һүгэдэн гуйха, зальбарха (молиться): Бадма сэсэгэй улаан һайхан үнгэтэй, мотор шэдитэ эрдэниин хонхо бариһан, үхэл үгы наһанай шэди үгэгшэ юһэн ехэ Аюушадаа мүргэнэб (Д. Эрдынеев); мүргэхэ зальбарха һүгэдэхэ, наманшалха, маани мэгзэмээ уншаха (молиться): Энэ үедэ хүдѳѳгэй арад зон мүргэхэ зальбарха гэжэ, хүгшэд үбгэдһѳѳ эхилээд, хүүгэд нилхад хүрэтэрѳѳ хүл татахысаа хамтаржа, дасанай гудамжаар хүн амитан багтажа ядан ябадаг болобо (Х. Намсараев); hунажа мүргэхэ альган, тохоног, үбдэг ба үльмыгээрээ газарта хүрэжэ мүргэхэ (совершать простирание, так называемое восьмичленное моление, касаясь земли кистями рук, локтями, коленами и ступнями): Ябаган зоной гороо хэдэг харгы дээгүүр һунажа мүргэһэн хүнүүдые тэрэ хүсѳѳд лэ үнгэрнэ (Д. Батожабай); хэрээһэлэн мүргэхэ үбсүүндээ загалмай дүрсэлэн наманшалха (осенять себя знаком креста, креститься): Урдань һууһан улаашаниинь эжэ эхигүй хэрээһэлэн мүргэнэ (Ч. Цыдендамбаев); бурханда мүргэхэ бурханда зальбарха (молиться богу): Үглѳѳгүүр нюдѳѳ нээжэ һэрихэтэеэ хамта бурхандаа мүргэжэ үдэрѳѳ эхилдэг, үдэшэ унтахынгаа урда бурхандаа мүргѳѳд, нойрсодог байгаа (Ц. Шагжин); 5) гуйха (молить); мүргэхэ һүгэдэхэ гуйха, аргадаха (умолять); мүргэхэ эрихэ гуйжа абаха (вымаливать, выпрашивать); 6) гомдол бариха (жаловаться): Энэ Даржаа габжа Бадма абгайе приставтэ мүргѳѳ алтай? (Х. Намсараев); сүүдтэ мүргэхэ сүүдтэ зарга бариха, гомдол бариха (подавать жалобу в суд); 7) баяр хүргэхэ, ашыень харюулха (благодарить): – Зай, иимэ гоё ном бэлэглэһэндэтнай мүргѳѳ, ехэ һайн даа!