МҮНХЭ

тэмд. н. хэтын, ходо, эгүүридын, дууһашагүй, барагдашагүй (вечный, извечный): Хүн түрэлтэнэй жаргаланта байдалые хангагша, эхэ мүнхэ алтан дэлхэйдэхи байгаалиин баялигууд барагдашагүй ехэ (Г. Ленхобоев); хэтэдээ мүнхэ дууһашагүй, эсэсгүй (вечный): Абидуевай хэтэдээ мүнхэ поэмын гол герой болоһон Эшэгэн тэхэ һайндэртэ хабаадалсажа, хүүгэд болон ехэшүүл сэдьхэлээ ханан, үнэн зүрхэнһэѳ баясаа бшуу (Н. Дамдинов); мүнхэ наһата Байгалые зураглаһан нэгэ нэрэ (вековечный – о Байкале); мүнхэ мүльһэн хайладаггүй мүльһэн (вечный лёд); мүнхэ саһан оройтой мундарганууд хайладаггүй саһаар хушагдаһан оройтой һарьдаг ууланууд (горы с шапками из вечного снега): Үнгэ бүриин утаһаар хээ угалзануудые нэхэхэһээ гадна тэрээн доогуурнь мүнхэ саһан оройтой мундаргануудые болон болор хүхэ тэнгэри, мүн гайхамшагаар гал ошотуулһан одо мүшэдтэй энэ ковёр ямаршье хүнэй нюдэ баясуулмаар байгаа (Д. Батожабай); мүнхэ хүрэнги үе газарай гадарай 25% эзэлһэн хайладаггүй саһатай дээдэ үе. Температурань 2–3 мянган жэлэй турша соо 0°С градусһаа дээшээ болодоггүй (вечная мерзлота); мүнхэ дурасхал хэтын дурасхал (вечная память): Монгол угсаатан адуун эрдэнидээ зорюулжа, домог дуугаар, соло дуудалгаар мүнхэ дурасхал табяа юм (Ц.-Ж. Жимбиев); мүнхэ зула хори, хууш. унтаршагүй зула (вечная свеча): Ажамидаралай бүри хүсэтэйгѳѳр сохилжо, хэтын хэтэдэ мүнхэ зула шэнги бадаран носохыень дуун бүхэниинь уряална бшуу (М. Осодоев); мүнхэ газар будд. Түбэд орониие зураглаһан нэрэ (Вечная страна Тибет); мүнхэ тамга будд. үлзы жаргалай утаһан гэжэ һүлдэ тэмдэгтэй зураг (нить счастья, буддийское символическое изображение); мүнхэ һүнэһэн будд. хэтын һүнэһэн, дэлгэрэнги һанамжаар, һүнэһэн мүнхэ бэшэ гэдэг (вечная душа); мүнхэ бэшэ будд. хэтын бэшэ, үнгэрдэг, түр зуурын, оршолондо баригдаһан, оршолондо дайрагдаһан, оршолонто (преходящий, тленный, бренный); Хүхэ Мүнхэ тэнгэри бѳѳ бѳѳ мүргэлэй дээдэ бурхан (Вечное Синее небо, верховное божество): Буряадай олон бурхад шата дамжаһан зэргэнүүдтэй юм. Хүхэ Мүнхэ тэнгэри түрүүтэй тэнгэринэр тэрэнэй дээдэ шатада байдаг (Б.-М. Жигжитов); ◊ мүнхэ нойроор нойрсохо хэтэдээ нойрсон хэбтэхэ (≈ спать вечным сном): Дүрбэн сэрэгшэд энээн доро мүнхэ нойроор нойрсожо байна гээ hэн (Г.-Д. Дамбаев); 2. наречи хэтэ, хэтэ мүнхэдѳѳ (вечно): Гутажа гажаржа ябаха хэрэггүй, хүнэй эхэ эсэгэ гээшэ хододоо мүнхэ ябадаггүй юм (Х. Намсараев); мүнхэ ногоон хэзээшье шарладаггүй набашаһатай, шэлбэһэтэй (вечнозелёный): Заримдаа мүнхэ түрэхэ хүсэнэй түрүүшын амисхалые ѳѳгшѳѳһэндэл, үшѳѳ ямаршьеб юумэнэй мүндэлэн түрэлгые домоглоһондол, мүнхэ ногоон хушанууд ирагуу дуугаа зэдэлүүлэн дуулана (Д.-Д. Дугаров).