МУШХАХА

үйлэ ү. 1) эрьелдүүлхэ, орёохо, монсогойлхо, томохо (крутить, вертеть, вить, сучить, завинчивать, поворачивать, напр. штепсель): Малгайгаа мушхаһаар, Балданай урда гаража ерэхэдэ, хүнүүд гайхалсан, Балданиие түрүүшынхиеэ хараһандал шэртэбэд (З. Гомбожабай); Роза баруун гараараа радиогоо аалихан болгон мушхаха зуураа хоолойгоо хашана (Ц.-Ж. Жимбиев); булга мушхаха һугалжа абаха, мулталжа абаха, булгалха, урбуулха (вывёртывать, выворачивать, сворачивать): Арьяатан дайсанай амаргал хүзүүе булга мушхаад, баруун тээшэнь һэегүй намнажа байнабди (М. Осодоев); һахал мушхаха һахал эмиржэ ѳѳдэнь ёройлгохо (закручивать усы): – Юу хэлсэхэ суглаан гээшэб? – гээд тайшаа, зүү һабагшалхаяа һанаһандал, хурса һахалаа ербытэр мушхана (Ч. Цыдендамбаев); һүүл мушхаха һүүл годиилгон эрьюулхэ (крутить хвост): Дардай бѳѳ ууса уруунь хэды дахин модоор буулгаад, һүүлыень мушхаад абана (М. Осодоев); гарынь хойшонь мушхаха гарынь гэдэргэнь баряад эрьюулэн татаха (закручивать руки назад кому—л.): Тэдэнэр Дондогые тархиһаань уруу даранад, гарнуудыень хойшонь мушханад, хүлнүүдтэнь дэгээ хэнэд, тиигэжэ хэдэн тээһээнь аһасалдан, шэрэсэлдэн, шагтагашалданад (Ц.-Ж. Жимбиев); уһа таһа мушхаха нэгэшье уһа гарахаяа болитор эрьюулэн бажууха (хорошенько выжимать напр. бельё): Басаган хубсаһа хунараа сэлмэг арюун уһанда зайлажа, уһыень таһа мушхажа, эрье дээрэ байһан тэбшэ уруу хэнэ (М. Осодоев); шүрэб мушхаха шүрэб эрьюулэн оруулха (ввинчивать винт): Теэд эрьелдээд саашаа ябахым тэндэ, Жамсаран гараа хармаандаа хэжэ, баһа нэгэ шүрэб мушхадаг түлхюур гаргаадхиба (А. Жамбалдоржиев); руль мушхаха руль хоёр тээшэнь эрьюулхэ (крутить баранку): Роза нюуртаа сэсэрһэн шабар гэрэлдээ харан арилгаад, жаахан гарнуудаараа томо рулиие шадамараар мушхана (Ц.-Ж. Жимбиев); арһа мушхаха мушхаха арһа гасууда бүхэлһэн хойноо, годон, заха гэхэ мэтыень зосоошонь хумяад, үһыень газаашань харуулаад, мушхалаагаарнь эрьюулэн, татажа байгаад монсогойлхо, монсогор болотор мушхаха. Мушхалаада оруулһан хэдэн арһа ээлжэлүүлэн хажуудань һуугаад хэдэн дахин мушхадаг юм (мять кожу при помощи палочки): Гэрэйнгээ һүүдэртэ Дэмаа хүгшэнэй арһа мушхажа һуутар, дүтэшэг морин турьяба (Н. Очиров); зосоо (гү, али гэдэһэ дотор) мушхаха зосоо ехээр үбдэхэ, зосоо худхаха (страдать сильной болью в животе, напр. перед поносом): Харагдашагүй хара һабартай гарай улаан хоолойһоонь аһалдажа, доошонь шэдэрүүлэн угзарһандал, зосоонь айхабтараар мушхажа, байжа һуушагүй болошобо (Ц.-Д. Хамаев); 2) эрьюулжэ хүдэлгэхэ, ябуулха (заводить механизм): Амтатай конфетэ, / Апельсин, мандарин, / Мушхаад табихада / Мухаридаг машина (Ш. Нимбуев); 3) эрьехэ, годирхо, хажуушаа орохо (поворачивать, сворачивать): Тэрэ жаахан горхоной эхин хүрэтэр ошожо, хяра дээрэ гараад, зүүн гар тээшээ мушхажа ябахадаа, һѳѳргѳѳ Ехэ горхон дээрээ буухабди (Б. Мунгонов); 4) шэлж. хальдаха, аһалдаха, түрихэ, хашаха, харааха (придираться, наседать): …хүтэлбэригшэдшье бэлигтэй байха ёһотой гэжэ Маюров зүб лэ совхозой директорые зэмэлжэ мушхажа һуугаа байна (Ш.-С. Бадлуев).