МАНА(Н)

(н) 1. юум. н. 1) шииг нойтонһоо хѳѳрэдэг сагаан уняар, будан (туман): Агаарай байдал яһала һайн, гансал һүн шэнги үдхэн сагаан манан Байгал дээрэ нойрсожо, оршон тойронхи ой тайга болон хада уулануудые сүм хушанхай байгаа һэн (Б. Мунгонов); үдхэн (гү, али бүтүү) манан юушье хаража болохогүй агшуун, бүшэмэг уняар (густой туман): Гэбэшье тугаарайхи шэнги үдхэн манан үгы hэн хойнонь, хоёр зуугаад метр зайда байhан юумэнүүд элихэнээр харагдана (Г.-Д. Дамбаев); Теэд нэгэшье һаруул гэрэл харагданагүй, хуу харанхы һүни, бүтүү манан болон нюдэндэнь үзэгдэнэ (Д. Батожабай); мана татаха сагаан уняар, будангаар бүрхѳѳгдэхэ, тойруулан хушагдаха (обволакиваться туманом): Эгээл тэрэ мана татаад байһан газарта, голой зүүн тээхи һѳѳгүүдэй хоорондуур, тангардаг хүригшэ гүүгээр бухал шэрэгшэ һэн (Ц.-Д. Хамаев); мана унаха (гү, али бууха) будан тунаха (спускаться – о тумане): Үглѳѳниинь, энэ үдэрэйхидэл, тэдэ һѳѳгүүд дээгүүр мана унаад хоноһон байгаа (Ц.-Д. Хамаев); мана үүлэн ехэ уняар, будан (густой туман): Наранай хурсахан элшэһээ агаарай байдал хубилан, һүниин сагта тунаһан манан үүлэн болон хѳѳрэжэ, номхон ногоон дайда нюур шарайгаа эли тодоор харуулжа эхилбэ (Х. Намсараев); тооһон (гү, али улаан) манан бурьялма тооһон (облако пыли); мѳѳгын манан мѳѳгын эдэбхитэй бии болохо сагта бороогой һүүлээр буудаг уняар (грибной туман); уһан (гү, али бударһан) манан уһан будан, хура бороотой будан, хура бороотой манан (водяной туман, насыщенный туман); хүхэ манан бүтүү бүглүү утаан, жэшээнь, гэр соо олон хүнэй ехээр тамхи татахада (синий дым, ≈ хоть топор вешай): Хужартын коммунын улаан булан дотор зон дүүрэн, хүхэ манан болотор тамхи татажархиһан байба (Ц. Дон); 2) нюдэнэй хорго, үүлэн (бельмо на глазу); нюдэндѳѳ манатай нюдэндѳѳ хорготой (с бельмом на глазу); сагаан манан нюдэн хорготой нюдэн (глаза с бельмом): … һохор шамда адли бэшэ ха юм даа гэһэншүүгээр, Жамсын сагаан манан нюдэ халта хараад, Гунгаагай аманай абьяастай ангалзаанда дахин һүгэдэнэ (Ш.-С. Бадлуев); 3) шэлж. худхаралдаан, элирүүлшэгүй шэнжэ (неясность, смешанность мыслей): Гэхэтэй хамта, тѳѳрюу орёо инаг дуранай манан сооһоо һугаран гараха шадалгүй тулгардана (М. Осодоев); ○ будан, уняар, уурал, үүлэн гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. тэмд. н. 1) мананай түхэлтэй, мананшуу, бүүдэгэр, хүхэ һаарал, боро һаарал, хүхэ боро, утаан боро (туманный, дымчатый, матовый): Тиихэдэнь манан холоһоо миниинь шэхэндэ тэдэнэй хүхюун энеэдэн ханхинана (Д. Жалсараев); 2) манан шэнги заха хизааргүй, эсэсгүй (бескрайний, неисчислимый, бесконечный); манан жаргал жаргаха ухаанда орошогүй зол жаргал эдлэхэ (наслаждаться беспредельным счастьем, испытывать бесконечное блаженство).