ЗАМ

юум. н. 1) юумэнэй ябадаг харгы, ехэ харгы, улаагай харгы (путь, дорога, трасса): Энээгүүр адууһа малай зүргэнүүд, мори тэргын далантаһан харгынууд, машинануудай гүйлдэдэг үргэн салуу замууд һунана (Ц.-Ж. Жимбиев); Зам эбдэхэ уһан, зан эбдэхэ архи (Оньһ. ү.); зам харгы хүн амитанай, тэргэ унаагай ябадаг газарай зурууд (дорога, путь-дорога): Дэлгэр ерэһэн зам харгы тухайгаа бодожо үзэбэ (В. Гармаев); Зам харгы холошье һаа дүтэлхэ, гол уташье һаа ойртохо (Оньһ. ү.); түмэр зам түмэрѳѳр хэһэн харгы, поездын ябадаг рельсын харгы (железная дорога): Энэ уһанай хүүеэн шааяан түмэр замаар түбэрһэн поезднуудай сууряан шэнгеэр дуулдана (Ц.-Ж. Жимбиев); заһамал зам хатуу гадартай харгы (шоссе): Зунай эхин үеын урихан тунгалаг агаартай нэгэ дулаахан үдэр манай Цэрэнпил нэгэ ехэ заһамал үргэн замаар, зүүн зүг барин, аалиханаар найгарган алхална (Х. Намсараев); мухардаһан зам харгын мухар, ходоро гаража болохогүй харгы (тупик); холын зам аласай харгы, аян (дальний путь): Тэрэнэй омоголтошоһон уралые, халта ангайһан аманайнь забһарые, газараар шэрэгдэн ябаһан хүлыень харахада, холын замда эсэһэн хүн гэжэ мэдэхээр байба (Д. Батожабай); агаарай зам онгосын агаараар ябаха шугам (воздушный путь): Олон удаан жэлнүүдтэ агаарай замуудые гаталан ябахадаа, Газар дэлхэйгээ бүри дүтэ түрэлѳѳр сэдьхэн һанадаг болоо (В. Намсараев); бусаха замдаа һѳѳргѳѳ ерэхэдээ, тэхэрихэдээ (на обратном пути): Албанайнгаа хэрэгээр бүхэли үдэртѳѳ хэдэн тосхоноор ябаһан аад, бусаха замдаа ород нэрээ буряадшалуулан нэрлүүлдэг нүхэртѳѳ үсэгэлдэр үдэшэлэн ороо хүм (С. Доржиев); зам харилсаанай яаман бүхы транспортын (уһан зам, харгы зам, түмэр зам г.м.) ажал хинажа ударидагша гүрэнэй засагай яаман (министерство путей сообщения): Оросой Холбоото Уласай зам харилсаанай яаманай Алас-Дурнын түмэр харгы дээрэ хүдэлжэ захалһанай удаа 2001 ондо олзын хэрэг эрхилхэ ажалда орооб (Буряад Yнэнһѳѳ); зам табиха харгы гаргаха, хажуу тээшээ болохо (освобождать проход, уступать дорогу): Мэнэ һая ээм мүрѳѳ ниилүүлэн, харгы хаажа зогсоһон зон ой модоной самсаал мэтэ хоёр тээшээ хаха һүрэн, тэдэнэртэ зам табиба (Д. Батожабай); унаа тээбэриин зам эмхидхэлгэ ямар нэгэ бараа, хэрэгсэл нэгэ газарһаа нүгѳѳ газарта эгээл тааруу зохид замаар гү, али аргаар хүргэхые зохёолго, байгуулалга (транспортная логистика); ◊ замаа табиха мангаргүйгѳѳр аашалха, зүгѳѳ алдаха (куролесить); 2) гараха гү, али орохо газар, нүхэ һүбэ, ходорхо газар (проход, путь): Ехэ хэрэгые бодохын үедэ шинта нэрэтэй сай уран зэргээр уу; толгойн ба зүрхэнэй һудалда ябадаг хиин замые уужам болгохо (Э.-Х. Галшиев); 3) шэлж. шэглэл (пути, направление): Ондо ондоо мэргэжэл шэлэжэ, ондо ондоо замаар дабаһан аад, иигэжэ гэнтэ уулзашоод, бэе бэеэ ойлгожо ядажа ябаһамнайшье гайхалгүй ааб даа (А. Жамбалдоржиев); шэнэ замууд ерээдүйн түсэбүүд (перспективы): Сэнхир манаар хушагдажа эхилһэн ерэхэ үдэрнүүдэй тухайда, холые харан зурыһан таабарита шэнэ замуудайнгаа тухайда бодожол хэбтэнэ ха (Ч. Цыдендамбаев); ○ арга, аян, харгы гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.