ЗАДАЛХА

үйлэ ү. 1) эбдэхэ, буталха, хуби хубяарнь һалгаха, залгалаагаарнь таһалха (разбирать, разделывать): Хүгшэн гэрээ задалжа, хаһаг тэргэдээ ашажархиһан, намайе хүлеэжэ байба (Б.-Б. Намсарайн); Энэ мүнѳѳшье эбдэрһэн юумыень, заһажа ядана, энэ тэрэшье механизмыень задалаад үзэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); мяха (гү, али ха гуя) задалха үүсэлэгдэһэн (гаргагдаһан) малай бэе үеэрнь һалгааха (разделывать тушу): Сандаг үбгэн үүсынгээ ха гуя задалжа, хүн бүхэндэ томо томо мяха һарбайна (С. Цырендоржиев); 2) тайлаха, шиилдэнхэйень гаргаха (развязывать, распускать): Шиилданхай уялааень арайхан гэжэ задалжа, морид соогуур худхажа, гүйжэ байжа халтар зээрдые бэдэрбэ (Ц.-Д. Хамаев); Анна Хорлын ойлгохогүйдэнь, оёhоноо задалжа, дахин оёжо байжа харуулна (Г.-Д. Дамбаев); гэзэгэ задалха гүрэгдэһэн үһэ табиха (расплетать косу): Тунгалаг сэсэгтэй ногоон соо һуугаад, ута гэзэгэеэ задалан, зол жаргал тухай асуудалдань Алдарай харюусахые шэмээгүйхэн хүлеэнэ (Ц.-Д. Хамаев); 3) эбхээтэй гү, али орёолгоотой юумэ тэгшэлхэ, жэгдэлхэ, дэлгэхэ (разворачивать, распрямлять): Үргэндѳѳ шэнгэхэн сагаан һахалтай, үндэр хүхэ үбгэниинь ута хадаг задалжа, дээрэнь монгол бэшэгтэй саарһа табяад (Б. Санжин, Б. Дандарон); саарһа задалха нугалаатай саарһа тэгшэлхэ (разворачивать бумагу): Логиновшье саарһаа һѳѳргэнь задалаад, нэгэ удаа комиссараа хараад, тэрээнээ уншажа оробо (Б. Шойдоков); нюдаргаа задалха адхаатай хургануудаа тэниилгэхэ (разжимать кулак или кулаки): – Барагтайгаар шархатааб, – гэжэ Хабибуллин харюусаад, нюдаргаа задалан, шуhан болоhон альгаяа хараба (Г.-Д. Дамбаев); 4) нээхэ, тайлаха, онгойлгохо (открывать, распечатывать): Шэлтэй архияа задалжа, хоолойгоорнь холшогонуулан, оёортонь хүрэтэр уужархёод, шэлээ шулуунда бута сохижорхибо (С. Цырендоржиев); энеэбхилэл задалха маһайтараа энеэхэ (расплываться в улыбке): – Мүнѳѳдэрһѳѳ һорилго хэжэ эхилбэб, – гэжэ Вася бүдэнтэй хабтагар нюур дээрээ энеэбхилэл задалан хэлэбэ (С. Цырендоржиев); 5) наһа бараһан хүнэй ямар ушарһаа боложо нүгшѳѳб гэжэ элирүүлхын тула эмшэдэй бэеынь нээхэ (проводить вскрытие): – Гулваа ахайе докторой задалхада байгаа гүш? (Х. Намсараев).