ЖУРАМ

юум. н. 1) гурим, эмхи, дүрим (порядок, распорядок): Тиин полковник Николай Николаевич Бергер Байгалай үмэнэдэхи воеводо боложо, ород гүрэнэй элшэнээр ерээд байхадаа, түрүүшын үдэрһѳѳ хойшо «ѳѳрынгѳѳ эзэмдэлгын газарта» шэнэ журам тогтоожо ороһон юм (Б. Санжин, Б. Дандарон); дотоодо (гү, али доторой) журам ямар нэгэн эмхиин ажалтанай баримталха гурим, дүрим (внутренний распорядок): Харин мүнѳѳ ойлгоходонь, тиимэ эмхигүй бэшэ, нэгэл ѳѳрын доторой журамтай байба (А. Бальбуров); ниитын журам эбдэхэ буруу ябадал гаргаха (нарушать общественный порядок): Теэд жолоошон хүбүүнэй гэртээ үгышье һаань, ниитын журам эбдэдэг тэрэ хүнтэй яһалал танил байгаа (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) жаяг, заршам (дисциплина): Таряашадай дундахи ажалай журам, ажалай эмхидхэл ёһотойгоор нэгэ жэл соо табижа шадаа һаа, үшѳѳ һайн бэлэй (А. Ангархаев); хатуу журам шанга жаяг, эрилтэ ехэтэй дүрим (строгая дисциплина): Тиимэ хадань манай хэлэхэ үгэ, гэшхэхэ газар шалгамал байха ёһотой, гадна манда нарин һэримжэ, хатуу журам хэрэгтэй (Х. Намсараев); журам һайтай нарин, сахил һайтай (дисциплинированный): Захиралта дууламгай, журам һайнтай нүхэдынь дары түргэн хубсалаадхиба (Ц. Номтоев); журам (заршам) эбдэхэ жаяг эбдэхэ, буруу ябадал гаргаха (нарушать дисциплину): – Бидэнэй дунда ажалай журам эбдэдэг, һэбхи хүнгэн ябадалтай, архи тамхи эрьюулдэг хүнүүд үгы болоо (С. Цырендоржиев); Мүн энээнһээ хойшо, манай хэн нэгэнэй, журам заршам эбдэжэ, архидажа, дээрээ аха захагүй болоод, элдэбээ гаража, гүрэндэ харша юумэ хээ һаань, нэрэ зэргэ тушаалайнь хэдышье үндэр, суу солодо ороһоншье байг хамаагүй, тэдэниие гамнахагүйбди гэжэ ойлгоё! (Ц. Шагжин); 3) хуули (закон); 4) ёһо, заршам (принцип): Эдэ бүхы дансанууд соомнай бүхы зорилго, журам, тангаригууднай оролсохо юм, – гээд, Нимбуу ойлгуулна ха (С. Норжимаев); эсэгын табан журам а) уужам сэдьхэл; зосоонь «эмээлтэ хазаарта багтаха» ёһотой; б) хатуу зориг; нютаг голоо, арад түмэнѳѳ аршалан хамгаалхаар бэлэн байха; в) бата журам; ханидаа, үхибүүдтээ жэшээ боложо һууха; г) гэрэй түшэг; ажабайдалаа дүүрэн хангажа, гэр бүлэеэ аршалжа ябаха; д) үри бэеэ зүбѳѳр һургалга; эхэ эсэгэһээ абаһан һургаалаа хүүгэдтээ дамжуулха (пять принципов мужчины-отца); 5) заншал, ёһо гурим (обычай, нравственное правило); журам ёһо олониитын гурим дүрим, заншал (обычай): Тиихэдэнь Жарантай хутагаяа һугалжа, журам ёһоорнь тѳѳлэй баряад, һүншэн хүбүүндэ залаба (Б. Санжин, Б. Дандарон); 6) байгуулга, системэ (система, строй): Бидэ коммунистнууд ямаршье тушаалнуудые даажа ябая, партиингаа урда, бэе бэеынгээ урда, партиингаа журамай урда нэгэн уялгатайбди (Д. Эрдынеев); ○ гурим, ёһо, жаяг, хуули, эмхи гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.