ЖАЖАЛХА

үйлэ ү. 1) эдихэ юумые шүдѳѳр хазажа буталха, үйрүүлхэ, хибэхэ, хүлхэхэ, балбаха (жевать): Гэдэһээ үлдэхэ гээшэ бэрхэтэй, тиигээд лэ тэдэнэр үбһэнэй үзүүрнүүдые ябууд дундаа яаралтайгаар таһалан жажалнад (Ц.-Ж. Жимбиев); Халуун булаша хилээмэндэ тоһо зузаанаар няагаад лэ, тэрэнээ амтатайханаар жажална, хара сайгаар дээрэһээнь даруулна (В. Гармаев); Жажалаагүй аад, бү залги, бодоогүй аад, бү хэлэ (Оньһ. ү.); шам-шам (гү, али шам-шом) жажалха тамшааха, тамшаархан жажалжа эдихэ (чавкать): Гэр дотор анир шэмээгүй, гансахан тэдэ хоёрой мяха шам-шом жажалхань дуулдана (Х. Намсараев); маймар-маймар жажалха а) үнеэдэй үргэеэ хоёр тээшэнь хүдэлгэн жажалха (жевать, двигая челюстью из стороны в сторону – о коровах): Үдэшын һэрюундэ садатараа бэлшэһэн үмсын үнеэдэй хүндѳѳр амилха, инсагалха, хибэдэһээ маймар-маймар жажалха тон элеэр дуулдана (М. Осодоев); б) шүдэгүй хүнэй аман соогоо ороһон юумэ жажалжа ядан балбаха (жевать беззубым ртом); хир-хяр жажалха харшаганатар жажалха (жевать со скрипом): Шэшэхэдэнь гэртэ оруулһан алаг лэ хурьганай хурса шүдѳѳрѳѳ хатанхай хяаг хир-хяр жажалха баруун урда буланћаа соностоно (А. Жамбалдоржиев); мүймэр-мүймэр жажалха шүдэгүй хүнэй аман соогоо ороһон юумэ жажалжа ядан балбаха (жевать беззубым ртом): Хайдаб үбгэн Намсарайнгаа Чойдон тээшэ баһа дахин нэнгэжэ, хоёр-гурбан һооёгор шара шүдѳѳрѳѳ хониной мяха мүймэр-мүймэр жажалан, даалгажа ядан, ханяажа хахажа байгаад, игсууданги бүглүүгээр гүбэрнэ (Б. Мунгонов); ◊ амаа жажалха шалшарантаха, зарим абяа буруугаар дуугарха (шепелявить, картавить); 2) яряан. эдихэ, хоол бариха (есть, принимать пищу): – Зай, Марья, нэгэ жажалха юумэ бэлдэл даа (В. Гармаев).