ДЭЭРЭ

1. наречи 1) дээдэ талада, дээдэ дабхарта, дээдтээ (наверх, вверх, наверху, кверху): Аяар тэрэ дээрэ, гүн хара огторгойдо, одо мүшэд толоржо, аляахан хүүхэнэй эмнеэ һануулна (Ц.-Д. Хамаев); дээрэ доро дээдэшье, доодошье талада, хаа хаанагүй (вверху-внизу, везде): Гэнтэ хоёр нидхэнь дээрэ доро болошоод, хүнгэхэнѳѳр саашаа харашаба (Д. Батожабай); Тиигээд Лодон hольболдон дээрэ доро гараhан шалын хабтагайнуудай эрмэг харуулдан жэгдэлжэ оробо (Г.-Д. Дамбаев); дээрэ дээрэһээ хойно хойноһоонь, удаа дараагаар, зай забһаргүйгѳѳр, ото (беспрерывно, друг за другом, подряд): Долгиниинь миралтан, дээрэ дээрэһээ монсогор монсогороороо мухарижа, хүхэ үни татуулна (Ж. Тумунов); ◊ дээрэ доро орохо урда хойно гараха, нилтаганаха, билдагуушалха (≈ стелиться ковром персидским); 2) үндэртэ, холо ѳѳдэнь үргэн (высоко): дээрэ барижа ябаха; дээрэ үргэхэ үндэртэ үргэхэ (высоко поднимать): Хэлэгүй Дугар малгайгаа дээрэ үргэжэ харюусаба (Б. Мунгонов); 3) урид, түрүүн, урдань (выше, прежде, ранее): Дээрэ хэлэгдэһээр, жэлээ оруулһан хүнүүдтэ элдэбын тойбо тортогууд ушарха (Буряад Yнэнһѳѳ); Дээрэ хэлэгдэһэн үгэнүүдые дабтангүй, бил зүбшѳѳхэ байнаб; 4) ямар нэгэн юумэнһээ үлэмжэ һайн, үлүү (лучше, больше): Эдэниие мүнѳѳ болоhон хойно hургажа шадахагүйл хадаа хэрэлдээ, арсалдаа үүсхэнгүй, аниргүй байбални дээрэ байна даа (Г.-Д. Дамбаев); Үелѳѳд һаланхаар, үзэлсѳѳгүй ябаһаниинь дээрэ (Оньһ. ү.); үнэтэй дээрэ бодохо сэгнэхэ, үнэтэйдэ тоолохо (ценить): Тэрэ портредые Должон юунһээшье үнэтэй дээрэ бодожо, абдар соогоо хадагалаад байдаг байһыень Гамаа оложо, альбом соо хэжэрхиһэн байгаа (Ц. Дон); 5) үлүү, нэмэлтэ, нэмэри, гадна; бүри (сверх, кроме; ещё более): Олон дээрээ олон боложо, баян дээрээ баян боложо ябаарайт (Юрѳѳлһѳѳ); 6) байхада, сагта, сагтаа (пока, перед самым…): Гэпэлмаагай ябаха дээрэ Дундай шинелеэ хэдэржэ, хойноһоонь гаралсаа һэн (Ц.-Д. Хамаев); эртэ дээрэ орой болохоһоо түрүүн (пока не поздно): – Абга, бодогты. Ябая эртэ дээрэ. Шуурганшье боложо магад (Б. Санжин, Б. Дандарон); эгээл саг дээрэ саг соогоо (как раз вовремя): Ногоо эдижэ шүүһэлһэн үхэрѳѳ эгээл саг дээрэ гүрэндэ тушаахань, ехэ мүнгэ гүбихэеэ һанаа (Д. Эрдынеев); 2. дах. ү. дээдэ талада, дээдтээ (на, над, в, к, при): Нэгэ хүн хазаартын эмээл дээрэ хэсылдин һуунхай, мориной хорёоһоо гараад, айл бүхэнэй хорёо сооһоо үнеэдые туужа гаргаба (В. Гармаев); Үсэгэлдэршье суглаан дээрэ шамайе абаха танаггүй муухайгаар хүнүүд шүүмжэлжэ хэлэжэ байна һэн (Ц. Дон); ном дээрэ һууха ном үзэхэ (сидеть над книгой, за книгой): Эрдэм шудалжа, ном дээрэ үни һуудаг хүндэ ябагаар ябахада туһатай гэжэ лекарьнүүд заадагшье байха (Ч. Цыдендамбаев); бүгэдын нюур дээрэ хүн зоной хараһаар байтар (на глазах у всех): Мүнѳѳ эндэ та бүгэдын нюур дээрэ намда тон ехэ эшэгүүритэй ябадал тохёолдобо (Х. Намсараев); бодото хэрэг дээрэ тон ёһоороо һаа (на самом деле): Энэ хэрэгынь хооһон үгэ болоод дүүрэдэг бэшэ – бодото хэрэг дээрэ бэелжэ эхилэнхэй (Ц. Шагжин); 3. тэмд. н., шэлж. аймхай, зүрхэгүй (робкий, боязливый): Дээрэ зүрхэтэй Алексейн һүр һүлдэ үргэхын тула зорюута хүхюутэйшэгээр дуугарнаб (С. Доржиев).