ДЭМЫ

1. наречи 1) хии хооһоор, миин шортоо, талаар; эндэг-тааг, наана саана (зря попусту, напрасно; невпопад): Мангутов дэмы айһан байба: хүгшэн юушье хэлэбэгүй, тэрэ амбаар соохи хулганаагаашье, тэдэниие барихаяа залхуурдаг миисгэйгээшье дурдабагүй (В. Гармаев); дэмы талаар (гү, али хооһоор) хии хооһоор, шортоо (попусту, зря): «Ноёдоор үһѳѳтэ нюргагүй, нохойгоор үһѳѳтэ хормойгүй» гэжэ хүн зон соо дэмы талаар хэлсэдэггүй (Ч. Цыдендамбаев); Айдар залуу наһаяа дэмы хооһоор үнгэрһэнѳѳ би шаналаа һэм (В. Гармаев); дэмы-дэмы эжэ эхигүй, бэеэ барингүй (непроизвольно): Абяагүй, урууханаа хараад, хургануудаа дэмы дэмы эльбэжэ һууһан түрүүлэгшэеэ Бизьяа үбгэн юундэб даа ехэл хайрлажа, туһалхые шиидэбэ (С. Цырендоржиев); дэмы дэгэд (гү, али дэед) а) эжэ эхигүй, удхагүй (бессмысленно): Эгээл энэ үедэ хэн нэгэнэйнь шэг шарайгаа хубилгаад, дэмы дэгэд харасагаагаа һаа, бэһэлиг тэрэнэй гарта байна гэжэ мэдэхэш (М. Осодоев); Дэмы дэед хэлэнхаар, дуугай hууhан дээрэ; б) дэмы хооһон (пустой, бессмысленный): …тэрэ хүбүүн ухаа солоо орожо, хажуу тээшээ зайлан гараад, юушье хэхэ барихаяа ойлгожо ядаһаншуу, дэмы дэед нюдѳѳр харасагаана (А. Шадаев); дэмы хүлеэхэ шортоо хүлеэхэ (ждать понапрасну): Намжал тэрэнэй үшѳѳ юун гэхыень дэмы хүлеэбэ (К. Цыденов); сагаа дэмы гээхэ сагаа хаяха (тратить время попусту): Хүлеэлгэ гээшэ сагаа дэмы гээһэн хэрэг (Ч. Цыдендамбаев); ◊ дэмы орхиһон дээһэн, һула орхиһон һур харууһагүй муугаар хүмүүжэһэн хүн (безалаберный человек): Һула табиһан һур шэнги һанжангүй, дэмы үлгэһэн дээһэн шэнги һэнжынгүй яба гэжэ шамда хэлэгшэ һэм (Ц.-Д. Хамаев); 2) шангадх. угаа, үлүү, дан (очень, весьма): Гэбэшье дэмы ехээр яараһанай хэрэггүй, юундэб гэхэдэ, тэдэниие хэншье яаруулнагүй (Б. Мунгонов); дэмы һайхан угаа гоё (очень красивый); дэмы гоёор хэлэхэ үлүү гоёор, гоёожо хэлэхэ, нэмээжэ хэлэхэ (говорить витиевато, излишне красиво); 2. тэмд. н. 1) хооһон, ушар удхагүй, тоосоогүй, хэрэггүй, үрэ ашаггүй (пустой, никчёмный, ненужный): Дэмы юумэ хэнэ гэжэ һанаа бшуу (Д. Эрдынеев); Тон дэмы хэрэг (Ч. Цыдендамбаев); 2) дура зоргоороо ороһон, ушар удхагүйгѳѳр аашалһан, дуугарһан (безумный): Ондоо дэмы юумэ дуулаагүй бэзэ? (Д. Эрдынеев); 3. хэлэгшын үүргээр хэрэгл. хэрэггүй, үлүү (не к чему, не стоит): Гартань ороо һаа, амиды гарахабди гэжэ һанаһанай дэмы (Ц.-Д. Хамаев).