ДУХА I

юум. н. 1) толгойн урда дээдэ талын, нюурай нюдэнһѳѳ дээшэнхи хуби, сохо, магнай (лоб): Хоро үһѳѳгѳѳ зангидаһан минии хамаг бэем халуу бусалжа, духаһаам хүйтэн хүлһэн дуһална (Ц.-Ж. Жимбиев); үндэр духа томо магнай (высокий лоб): Тиихэдэнь барбагар хүндэ нидхэнь һанагдаагүй хүнгэхэнѳѳр дээшээ хѳѳрэжэ, үндэр духань хэдэн ута, гүнзэгы уршалаануудаар хүндэлэн зүһэгдэн, шарайнь юрэ харагдаашаһаа, һураггүй хүгшэн, ямар нэгэн эсэнги аяшарһан мэтээр үзэгдэбэ (К. Цыденов); ◊ уруу духа урмаа хухаржа муудаhан, тархяа ганхуулhан, уруу дуруу (понурый, унылый, расстроенный): Сэсэг, баарһамни, уруу духа юумэ үхибүүгээ хүхүүлжэ һууна (С. Доржиев); уруу духа болохо урмаа хухарха, муудаха (впасть в уныние, расстроиться): Зүрхэ сэдьхэлээ бүхэ гэгшын суургаар замаглажархиһан мэтэ гансата дуугай, уруу духа болошоо һэн (Ц. Шагжин); духадашье, соходошье адли хараал. хэлэшье, болишье ойлгохогүй; алишье талаһаань ойлгуулхада, ухаандань орохогүй (≈ что в лоб, что по лбу); духаа соо мүргэхэ аһан шадалаараа оролдохо, намнаха, бэдэрхэ г.м. (≈ расшибаться в лепёшку); духаа хатамар хараал. хэбшээ муухай зантай хүгшэн (старая карга): Дуугай бай, духаа хатамар! Шинии зайжа зольборжо ошоhон хүбүүе хүлеэжэ hуухалтайб, үхэhэн эрыншни үгэхэ болоhон үри зээли ехэ юм (Х. Намсараев); духаа хата саашаа! хараал. арила саашаа!, шүдхэр (шамай) эдиг! (≈ ну тебя к лешему); 2) ага толгойн хойто талын доодо хуби, шэлэ гэзэгэ (затылок): Галай зүүн талада таби гарамгай наһанай, … хилэн малгай хойто духа дээрээ һагнайтар үмдэһэн, һахалтай хара һамган сай уужа һууна (Х. Намсараев); ◊ духаа маажаха мэгдэхэ, түдэгэсэхэ, тээлмэрдэхэ (чесать затылок, быть озадаченным, обескураженным): Мүнѳѳ жэл баhал үбдэгсѳѳ ургуулжархёод, зосоонь мүлхижэ, духаяа маажажа ябаха байхаш! (Б. Пурбуев).