ДАРХА(Н)

(Н) 1. юум. н. 1) уран бүтээлшэн, уран гартай хүн (кузнец, мастер, умелец, искусный мастер): Түрүүшын үдэрһѳѳ залуу хүбүүнэй оролдосотойгоор ажаллахадань, дархан боложо шадаха хүн байна гэжэ Зунды Цыдэн тухай бодобо (Г. Дагбаев); түмэршэ дархан хара түмэрѳѳр юумэ бүтээдэг хүн (кузнец): Тиихэдээ харин энэ гэрэй эзэн мори тахалдаг ажалтай, түмэршэ дархан шуу (Д. Батожабай); алташа дархан алтаар уран бүтээл хэдэг хүн (золотых дел мастер, ювелир): «…Буряад хүн бэрхэ модошо, түмэршэ, мүнгэшэ, алташа дархан, таряашан байһаараа шалгардаг», – гэжэ Николай Бестужев «Галуута нуур» гэжэ зохёол соогоо бэшээ һэн (Б.-М. Жигжитов); мүнгэшэ дархан мүнгѳѳр уран бүтээл хэдэг хүн (мастер по серебру): Гимназиин багша бэшэ боложо, алташа мүнгэшэ дархан болошохо аргаяа бэдэрхэмни гээшэ гү гэжэ нэгэ үедэ Хэшэгтэ һанаа һэн (Ч. Цыдендамбаев); модошо дархан модоор шэрээ, һандали мэтын юумэ ураар бүтээдэг хүн (столяр): Тэрэ хүбүүнэй һайн модошо дархан болоо һаа, Мархансайда ямар олзо олдохо байгааб (Ч. Цыдендамбаев); сагаан ба хара дарханууд түүх. буряад зон үнинhѳѳ хойшо түмэр малтан абажа шададаг байhан тула тэрээгээр элдэб юумэ хэдэг байгаа. Тиин дархан хүн ехэ хүндэтэйдэ тоологдожо, үнгэтэ металлаар юумэ хэдэгүүдынь сагаан дархан, харин миин түмэрѳѳр хэдэгүүдынь хара дархан гэжэ нэрлэгдэдэг байhан («белые» и «чёрные» кузнецы) (Л. Шагдаров); 2) барилгашан (строитель): Яруунын аймагай суута дархан Бизьяа Заятуев залуу барилгашадта ѳѳрынгѳѳ баян дүршэл тухай хѳѳрэжэ байна (С. Цырендоржиев); 3) урлал, уран бүтээл, уран гоёолто (поделка); дарха хэхэ урлаха, дархалха (мастерить): Ямаршье дарха хэхэдээ, хүндэ модо үргэхэдѳѳ, ямарханшье ехэ мүнгэ гартаа оруулхадаа, тэрэ иигэжэ зүрхэнэйнгѳѳ үбдэхые үзѳѳгүй юм (Д. Эрдынеев); 2. тэмд. н. 1) уран, уран гартай, мэргэн, нарин (искусный): Бургааһан тэргэ гүрэдэг дархан ородууд бии гээл һэн, – гэжэ Дарима хэлэнэ (Ч. Цыдендамбаев); 2) шэлж. нангин, харгалзалга хамгаалгатай (священный, заповедный); дархан газар гүрэнэй зүгһѳѳ хамгаалга харгалзалгатай байгаалиин газар талмай (заповедник, заказник): Түнхэнэй аймагай харьяата газар дэбисхэр дархан газар гэһэн зиндаатай юм (Б. Бадмаев); 3) бѳѳ уг гарбалдаа дархан хүнтэй (кузнечный): дархан угтай бѳѳ.