ГЭРЭЛТЭ(Й)

(Й) тэмд. н. 1) һаруул, тодо, хурса, ошотой, ялагар (светлый, ясный, лучезарный): Теэд гэрэлтэй мүшэнэй нуур дээрэ ерэжэ үрдеэгүй байтар, зүүн зүгһѳѳ толотожо, үндэр аласай саагуур мүшэд залиран унтарба (Д.-Д. Дугаров); Ургаса сэсэг, али бүхы амида юумэд гэрэлтэ наран тээшэ дугташан байдаг гэжэ би танда хэлээ һэн бэзэб (Ч. Цыдендамбаев); гэрэлтэй болгохо һаруул болгохо, туяатуулха, толотуулха (освещать, озарять): Гэр соо бүрэг-бараг болоходо, Залмын дүү ерэжэ, галда хуурай зартагай, мүшэр хаяжа, гэрэлтэй болгоод, һѳѳргѳѳ гараба (Б. Санжин, Б. Дандарон); гэрэлтэ нюдэн туяа сасарһан, галтай нюдэн (лучистые глаза): Али хѳѳрүү омог, хонгёо һайхаар дууладаг Гэрэлмаагай оёоргүй гэрэлтэ нюдэн соонь шэнгэн орошоо гүш? (Ц.-Д. Хамаев); 2) баяртай, сэбэр, таатай, һайн, һайхан, хүхюун (радостный, приятный, ничем не омрачённый): Мэнэ гэһээр, хахад сагшье болонгүй, ханилһан гансатаяа уулзажа, гэрэлтэй һайхан шарайень харахань, уян зѳѳлэхэн хоолойень шагнахань ха юм (Б. Мунгонов); Саг жэлэй үнгэрэн ошоходо, тэрэ хүнэй зүрхэндэ гэрэлтэй, сэлмэг гуниг боложо хайлан үлэдэг (К. Цыденов); сэдьхэл соо гэрэлтэй дулаан болохо сэдьхэлдэ таатай, аятай зохид болохо (становиться приятно на душе): Эдэнэрэй һанал соохи тугаарайнь хүндэ бодол нилээд бага боложо, сэдьхэл соонь гэрэлтэй дулаахан болоно (Ч. Цыдендамбаев); гэрэлтэ ерээдүй аза жаргалтай ерээдүй (светлое будущее): Иимэ гэрэлтэ ерээдүйе буряадуудай зэрлиг талада дүтэлүүлэлсэхын тула бишни Удагантада түбхинэһэн хүн гээшэб (Д. Эрдынеев); гэрэлтэ дурасхаал һайн, һайхан дурасхаал (светлая память): Хэрбээ тэрэнэй эсэгын, Сергей Львовичын, гэрэлтэ дурасхалые хүндэлѳѳгүй һаа, хаан хадаа танай тэрэ Пушкиниие Михайловска зараад хизаарлахагүй, түмэрѳѳр шүдэрлѳѳд, үни хада Сибирь зараха байгаа (Ч. Цыдендамбаев); 3) һүбэлгэн, эли, тодо (ясный, проницательный): Тиигээд үнэтэ мододой нангин үрэһэдые, олдошогүй номин эрдэниин зүйлнүүдые хубаажа байһандал, гэрэлтэ сэсэн үгэнүүдээ хүбүүдэй ухаа зүрхэндэ ябталан оруулдаг (Ч. Цыдендамбаев); ○ гэгээн, һаруул гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.