ГЭРЭЛ

1. юум. н. 1) гэгээн, туяа, толон, элшэ (свет, луч): Зунайхи шэнги һаруул ялагаршье һаа, үбэлэйхи шэнги һулабтар наранай гэрэл манай хоёрые мартын арбанда ѳѳгшѳѳн шаража байба (Ч. Цыдендамбаев); гэрэл толон (гү, али туяа) гэгээн, элшэ (свет, луч): Энэ үедэ пеэшэниинь хүнхинэн носожо, гэр соогуур гэрэл толо хаян, тэдэнэй нюур шарай тодоруулба (Ц.-Ж. Жимбиев); Зунай ган гасуурай наран набтуул модоной нарпагар мүшэрые һэтэ харбан, гэрэл туяагаа багса багсаарнь хаяхадань, тэдэнь сэнхир сэгээн үнгэтэй юумэдтэл үзэгдэнэ (Ц.-Ж. Жимбиев); гэрэл орохо а) гэгээ орохо, гэгээрхэ, һаруул болохо (светлеть, светать): Гэрэл орожо байһан тэнгэриин хаяа дорохи үндэр хадын модонууд һүрѳѳтэйгѳѳр харагдана (Г. Дагбаев); б) үнгэ орохо, шарай орохо, шарайгаа сэбэр болгохо (светлеть, обретать нормальный вид): Зосоонь гансата гэрэл орон зэлдыжэ, хамаг юумэн байра байрадаа тэхэрин зогсобо (К. Цыденов); в) нюдэнэй галтай, согтой болохо, ошотохо (обретать живой блеск – о глазах): Намжалые харамсаараа нюдэниинь гэрэл ороһондол, ошотожо, тэрэ эсэнгеэр, һулаханаар миһэлзэбэ (К. Цыденов); гэрэл сасаха яларха, ялалзаха (сверкать, сиять): Хилэн хара нюдэниинь, болоһон мойһондол, гэрэл сасажа, дэлхэйн шэмэг буляанги (Ц.-Д. Хамаев); гэрэл татаха гэрэл татуулха, сасаруулха, толотуулха, туяатуулха, яларуулха (излучать, озарять): Алтан хурабша хүүгэн / Гэрэл татан гаража… (Х. Намсараев); сиидэм гэрэл һүлэмхи, бүүдэгэр толон (бледный свет): Булта һэр-мэр гэлдэнхэйнүүд, шарайнуудынь һарын сиидэм гэрэл доро ямар бэ даа нэгэ тон һүрѳѳтэй, шиидэнгеэр харагданад (С. Цырендоржиев); 2) толи, нюур бэеэ харахын тула хэрэглэдэг, мүнгэнэй уһа түрхиһэн шэл (зеркало): Гэрэл шэнги тунга уһан соонь Заяахан дүрэ шарайгаа тэрэ зандань хараба (Ц.-Д. Хамаев); 3) түнх. лаампын шэл; нюдэнэй шэл, очки (стекло; очки); 4) будд. оршолон, юртэмсэ, түби (царство по буддийской космологии); Алтан гэрэл будд. буян арьбажуулха, олзо омог, эд хүрэнгэ арьбажуулха, гал уһанай аюулые зайлуулан соёрхохые гуйжа уншагдадаг бурханай ном (Золотой блеск, сочинение, в составе Ганджура); гурбан гэрэл һара, наран, одо мүшэд (луна, солнце, звёзды); 2. тэмд. н. 1) һаруул, оромо, толотомо, туяатай, туяа сасарма (светлый, лучезарный): гэрэл таһаг; гэрэл уһан шүл. арюун, сэбэр, тунгалаг уһан (чистая, прозрачная вода): Толон гэрэл уһаараа / Тунгалаг Ага мэлмэрнэл (Х. Намсараев); 2) толито, толишуу (зеркальный); 3. наречи һаруул, гэгээн (светло): Эндэмнай яһала гэрэл.