ГЭМ
юум. н. 1) зэмэ, буруу, буруушаалтай юумэ хэһэнэй түлѳѳ харюусалга (вина, виновность): Хамаг гэмынь сүм тиихэ сагта партиин гэшүүн, аймагай инструктор ябаһан Ошорон гэгшын гэм юм һэн (Ц. Дон); гэм зэмэ а) бусадта хэһэн алдуу дутагдал (вина, виновность): Ямар нэгэн хээгүй гэм зэмэйнь түлѳѳ тэрэнэй хардажа зэмэлһэн мэтэ һанагдаба (А. Ангархаев); б) гэмтэ ябадал, хуули буса ябадал (преступление): Ямаршье гэм зэмэ хээгүй аад, хүбүүнэйм хоёр жэл шахуу түрмэдэ һуужа гарагшань мүнѳѳшье болотор гомдолтой байдаг (Д. Эрдынеев); гэм зэмэгүй буруушаалтай үйлэ хээгүй (невиновный): Майдар тэрээнһээ айнагүй, зүб ябаһандаа, арад зоной урда гэм зэмэгүй байһандаа этигэдэг (Д. Эрдынеев); гэмээ мэдэрхэ буруугаа мэдэрхэ (осознать свою вину): Гомбо-Доржо үнѳѳхи зажигалкаяа унтараан, носоон һуухадаа, энэ эхэнэрэй хэлэһэн үгэнүүдые һанаандаа зүбшѳѳжэ, бүхы гэмээ мэдэрэн байба (Ц.-Ж. Жимбиев); гэмээ буруушааха аягүйрхэмѳѳр юумэ хэһэнэйнгээ түлѳѳ гэмшэхэ, бэеэ буруушааха (раскаиваться): Хэһэн гэмээ буруушаажа, бэедээ гомдон уйлаһанайнгаа һүүлээр, Будын зосоо нэгэ зааха һонор боложо, намдахадал гэбэ (Ц. Шагжин); гэмээ мэлзэхэ буруушаалтай гү, али гэмтэ хэрэгтэ хабаадалсаһанаа арсаха (отрицать свою вину): Радна гэмээ гол таһа мэлзэжэ байна (Ц. Дон); гэмээ сагааруулха буруушаалтай юумэ хэһэнэй түлѳѳ үршѳѳл абаха (искупить свою вину): Гэмээ сагааруулжа, бэеэ тушаахашни хоёрдохи асуудал (С. Доржиев); гэм (зэмэ) хэхэ, гэмдэ орохо а) зэмэтэхэ, аягүйрхэмѳѳр, буруушаалтай юумэ хэхэ (провиниться): Тэдэнэр үбгэн абын урда ехэл гэм хэһэндэл ябанад (Ц.-Ж. Жимбиев); Яахадам иигэжэ намайе хараана, зэмэлнэ гээшэбши, би ямар гэм зэмэ хээ хүнбиб (Ц. Шагжин); Гэнэн тархи гэмээ мэдэнгүй гэмдэ орохо, һайрхуу тархи һайрхахын тулада һабарта орохо гэжэ эгээл бидэ хоёрһоо холуур ошохогүй байна даа (Х. Намсараев); б) хуули буса ябадал хэхэ (совершить преступление): Гэм хэбэ гэжэ һэжэгтэ ороһон хүниие барижа хаагаад, гэмээ мэдэрээгүй хадань табидаггүй юм (Д. Батожабай); гэм (зэмэ) тохохо зэмэлхэ, буруушаалтай юумэ хэһэнэй түлѳѳ харюусалгые ондоо хүндэ тохохо (обвинять): Хамаагүй, болохол юумэн болог, хамаг гэм зэмыень хожом шам дээрэ тохохоб гэжэ бодожо һууһан байха (Ц. Дон); гэмынь урдаа, гэмшэлынь хойноо гэмтэ ябадал хэһэн заатагүй хэһээлтэеэ амсаха, буруушаамаар юумэ хэһэнэй түлѳѳ бэеэ буруушааха саг ерэнэ (сначала вина, потом раскаяние): Даржаатанай гoё үгэдэ орожо, хаража байһан адуугаа дахан ерэһэнээ гэмшэнэ, теэд яахабши, гэмынь урдаа, гэмшэлынь хойноо ха юм даа (Б.-Б. Намсарайн); 2) гэмтэ ябадал, хуули буса ябадал (преступление, злоупотребление): Татьяна Алексеевнатай гэрлээ һаа, Петербург ошожо, гэмдэ ороһон эсэгэдэнь али болохоор туһалха һэм (Ч. Цыдендамбаев); 3) хойшолон, муу үрэ дүн (последствие, плохой результат): – Юу хэлэнэш! Нээрээ гү?!. Һэ… соохор мэдээнэй гэм… (Ц.-Д. Хамаев); 4) будд. нүгэл; бузар юумэн, бузаралга (грех, прегрешение; скверна): Хилэнсын гэмһээ мултараа һаа, Үхэхэ ба амиды байха алиндашье жаргалантай мүн (Э.-Х. Галшиев); гэмээ наманшалха нүгэлѳѳ наманшалха (замаливать грехи): Алагдаһан нугаһа гү, али аса эбэртэ бугые дахин амидыруулжа болохогүй, харин хулгайшан хулууһан юумэеэ тэрэ хүндѳѳ бусаагаад, гэмээ наманшалжа, хүлисэл гуйжа болохо (Ч. Цыдендамбаев).