ГЭДЭРГЭ

наречи 1) һѳѳргѳѳ, һѳѳргэнь, ара тээшээ, хойшоо (назад, обратно, вспять): Гансал бинь лэ эсэгынгээ һанаһанда хүрэбэгүй, хахад харгыһаа гэдэргэ бусашабаб (Д. Эрдынеев); Басагадай бүдүүн гэзэгэнүүд гэдэргээ һэнжылдэнэ (Ч. Цыдендамбаев); гэдэргэ уруугаа (гү, али урагша) урагша хойшоо (туда-сюда, взад-вперёд): Гэрээр зон гэдэргэ уруугаа унажа байжа энеэлдээд, энэ үбгэнэй хэрэг зүб гэжэ шууяшаба (Х. Намсараев); Хоёр нэтэрүү наншалдаашад дарагар эбэрнүүдээ тулгажархёод, гэдэргэ урагшаа түлхилсэнэ (Б. Мунгонов); гэдэргээ бусаха (гү, али тэхэрихэ) һѳѳргѳѳ бусаха (вернуться назад): Теэд энэ хүбүүмни хахад жэл тэндэ һураад лэ гэдэргээ бусажа ерээ һэн (Ц. Шагжин); Шойнзон дахин бодолгото боложо, һанаан соогоо гэдэргээ тэхэринэ (З. Гомбожабай); гэдэргээ хараха эрьежэ хойшоо хараха (оглядываться, смотреть назад): Хорёошо нохойнь урдань гэдэргээ харан харан хатарна (Ч. Цыдендамбаев); гэдэргэ унаха а) хойшоо унаха (упасть назад); гэдэргээ унашан (гү, али һуушан) алдаха шэлж. хүлеэгдээгүй ушарһаа ехээр сошохо, гэнтэ сошохо (чуть ли не упасть или сесть от неожиданности, от испуга): Теэд Пүрбын хажууда «Хүндэлэлэй тэмдэг» медаль абахадаа гэдэргэ унашан алдаа һэн (Д. Эрдынеев); Зэмьеэгэй орой дээгүүр харан гэхэдээ, айһандаа гэдэргээ һуушан алдабаб (С. Цырендоржиев); гэдэргээ унама (гү, али унашахаар) ехэ муухай, уйгаргүй (такой, что можно упасть): Үжэнги үнгэрһѳѳнь гэдэргэ унама үнэр анхилна (Ч. Цыдендамбаев); Айлшалжа ерээ үдыл даа! – гэжэ гэдэргэ унашахаар, үнэншэхын аргагүй юумэ хэлээд: – Шамайшье алдааб гэжэ һанагша һэм (Д. Эрдынеев); гэдэргэ һууха хойто хоёр хүл дээрээ бодоод, гэдэргээ буляалдаха – морин тухай (пятиться назад – о лошади): Хуаа тэдэнэй юу хэхээ байһые ойлгожо, муухай үнэртэй хомуудһаань гэдэргэ һууба (Д. Эрдынеев); гэдэргээ сухариха һѳѳргѳѳ абаха, хойшоо ааляар гэшхэхэ (пятиться назад): Дүүхэй сошордон айшанхай, тэбшэеэ һугабшаланхай, гэдэргээ сухарина (М. Осодоев); гэдэргэ сохихо урдаһаань добтолон сараха (отбить атаку): Энэ дайшалхы позициһоо бригадын командирай ошоһонһоо хойшо дайсанай хоёр атакые гэдэргэ сохёобди (Б. Шойдоков); ◊ гэдэргэнь ойлгохо тад ондоогоор, тад буруугаар, нүгѳѳ тээшэнь ойлгохо (понимать наоборот): Теэд энэ үгыень сэхээршье, гэдэргэньшье ойлгохонь бэрхэтэй (Ч. Цыдендамбаев); гэдэргээ дуугарха барг. енгүүтэхэ, ёгтолхо (иронизировать, насмехаться, ёрничать): Ямар ходо гэдэргээ дуугарагшаб.