ГЭГЭЭ(Н) I

Н) 1. тэмд. н. 1) гэрэлтэй, һаруул (светлый, ясный): Һэлмын эри мэтэ шэрбэһэн нюдэниинь гэгээн үдэрэй туяа гэрэл адхажа, томо сагаан шүдэнүүдынь энеэбхилхэдэнь ходо харагдадаг болобо (Ц.-Д. Хамаев); гэгээн сагаан (гү, али гэрэлтэ) үдэр һаруул үдэр (белый день): Тойроод гэгээн сагаан үдэр, наранай элшэ саһан сагаан саарһан дээгүүр нэгэ жэгдээр һубариһан үзэгүүдые тоолон, тоншон халтирна (З. Гомбожабай); Теэд мүнѳѳ энэ һуугша тэрэнэй аша хүбүүн нарата һайхан, гэгээн гэрэлтэ үдэрнүүдые ѳѳрынгѳѳ нюдѳѳр үзэхэ хараха байха (Ц. Шагжин); гэгээн (сагаан) үдэр дунда а) һаруул байхада (среди бела дня): Гэгээн үдэр дунда архидажа һуухат… Юрэдѳѳ, таанад яажа байһан зон гээшэбта? (Ц.-Ж. Жимбиев); б) хэнһээшье нюунгүй (не скрываясь, у всех на виду): Гэгээн сагаан үдэр дунда иигэжэ хулгай хэжэ байhан зон hүни мэшээг, мэшээгээрнь хулгайлжа байна ёhотойт (Б. Ябжанов); гэгээн забһар газарые тойрогшо хии бүрхѳѳбшэ (атмосфера); 2) шэлж. нангин, арюун, аригуун (священный, чистый, торжественный): Гэгээн тэнгэримни, / Гэрэлтэ нарамни, гэршэлыш! (Х. Намсараев); Амитан бүхэнэй оройн шэмэг бологшо, номой гэгээн алдартай, судар тарниин шажан бүхэнии баригша богдо Зонхобо бурхандаа мүргэнэб (Д. Эрдынеев); гэгээн илалта нангин илалта (священная победа): Гэгээн манай илалта / Гэрэл туяа татаг лэ (Х. Намсараев); гэгээн дурасхаал арюун дурасхаал (светлая память): Иигэжэ хэлэһээр үнихэн болооб, теэд нүхэрэйнгѳѳ гэгээн дурасхаалые нангинаар шүтэхэб гээ һэнта (А. Ангархаев); гэгээн изагуур а) нангин шарил (священный прах); б) булаша, булаша дээрэхи обоо шорой (могильная насыпь); 3) шэлж. агуу сэсэн, һонор, тодо (премудрый, светлый): Энэ түбидэ Буддын гэгээн ухаанай хэшэгтэ хүртѳѳгүй хүн байдаггүй (М. Батоин); 4) шэлж. баяртай, аза жаргалтай (радостный, счастливый): …урихан зантай Ида, сэдьхэл зүрхыем жаргал дураар халяан доһолгожо, ажабайдалайм гэгээн харгые гэрэлтүүлэн, зориг хабаар ядангүй, орёо хүшэр дабаан ѳѳдэ дабшахыем уряалжа байба (Ц.-Д. Хамаев); гэгээн гэрэлтэй золтой, аза жаргалтай, үлзы жаргалтай (счастливый): Арад зон шэнэ һайхан, гэгээн гэрэлтэ байдалда эрмэлзэнэ (Ц. Шагжин); 2. юум. н. 1) гэрэл, һаруул бололго, үүр, үүр сайлга (свет, заря, рассвет): Мүшэд дээрэ, гэгээндэ, Мүльһэн тобшонуудтал анилзана (Ж. Тумунов); гэгээ орохо (гү, али татаха) үүр сайха (рассветать, светать): Гэгээ орожо, оршон тойронхи байдал харагдахаар болобо (Ц.-Ж. Жимбиев); Удангүй үүр сайжа, үрхѳѳрнь сагаан толон сайража, гэр соонь гэгээ татаһаар, үдэр боложо эхилхэдэнь… (Х. Намсараев); үүрэй гэгээн үүр сайлга, һаруул бололго (рассвет): Бидэ хоёр үүрэй гэгээнһээ абаад, үдэшэ орой болотор Бимба баянда богоол ябаабди (Г. Цыдынжапов); гэгээнэй этэгээд будд. дуган дасангай зүүн, һаруул тала (левый придел храма, светлая сторона); гэгээнэй мѳѳр наран (солнце); гэгээнэй эрхэтэн нята, нюдэн (глаз); 2) шэлж. ямар-нэгэн бурханай гү, али буддын һургаал номногшо суута ламын энэ дэлхэйдэ түрэһэн хубилгааниинь, мүн буддын шажанай дээгүүр санваартанай хэргэм (гэгэн, перерожденец, один из высших санов священнослужителя): Сүүгэлэй дасангай гэгээн доошоо тонгойшоод, шунал ехэтэйгээр барилдаа хаража байба (Д. Батожабай); Хаан эзэнэй урда хайратай ябаһан, бурхан гэгээнэй урда буянтай ябаһан Эрдэни гулваагай энэ наһые эсэслэһэн, шинии муу муухай алууршан хүбүүн хаана байнаб? (Х. Намсараев).