ГАНСА I

1. тэмд. н. 1) нэгэхэн, оройдоол нэгэ; үрѳѳһэн (только один, всего один, единственный; непарный, один из пары): Иигээд байхада ганса басагаяа һайн хүндэ хадамда үгэжэ түбхинүүлхэһээ ондоо жаргал намда байхагүй (Б. Мунгонов); ганса нэгэ а) оройдоол нэгэ (только один): Энээгүүр ганса нэгэ үдэрѳѳр ябаад ошоходо барагтай юм ааб даа… (Ц.-Ж. Жимбиев); б) хаа-яа, заримдаа, үе-үе (порой, иногда, изредка): Баян зүрхэнэй налуу боорёор эреэ маряан һүрэг хонид ганса нэгэ мааралдан бэлшэнэд (Ч. Цыдендамбаев); в) үсѳѳн, үсѳѳхэн (немного, малое количество): Гэбэшье баһа тэдэнэй дунда ганса нэгэ хүнүүд хамараа харан, ехэл марганги түхэлтэй (Х. Намсараев); г) яаралгүй, аалиханаар (неторопливо): Малтажа болохо түмэр түдэгэ гү, ондоо ямар нэгэн юумэ хараашалан, ханануудые зубшан, ганса нэгэ алхалжа оробо (Б. Шойдоков); хаа ганса заримдаа, хаа-яа (иной раз, временами, порой): Хаа ганса ошоходоо, дүхэригтэ орохогүй, хажуу тээ шэмээгүйхэн зогсоод, мүн баһа абяагүйхэн гэртээ бусагша һэн (М. Осодоев); ганса нюдэтэй үрѳѳһэн нюдэтэй (одноглазый): Ганса нюдэтэй юумэн гараха юм гү, али хоёр нюдэтэй гү?.. (Ж. Тумунов); ганса һүрэдэг буу нэгэ дахин һүрэдэг буу (однозарядное ружьё): Үбгэн ангуушан ганса һүрэдэг буутай хадаа баабгайн эмиргэн газар бэдэржэ… (С. Доржиев); ганса гансаар нэгэ нэгээр, ээлжээгээр, хойно хойноһоо (по одному, поочерёдно): Эдэ басагадые ганса гансаар дуулуулжа, эгээл эрхимыень һунгажа олохо гээ һаа, түбэгтэйл хэрэг ха (Ч. Цыдендамбаев); ори ганса оройдоол нэгэ, дабтагдашагүй (один-единственный): Ори ганса хүбүүндээ үгэ дуулгахагүй һаа юунэй түлѳѳ эхэ байгаа юм! (С. Цырендоржиев); инаг (гү, али амараг, арюун) ганса һанаха нэгэ амраг, дурлаһан хани (единственный любимый): Залуу хүбүүн инаг гансаяа тэбэреэд, халуун зүрхэнэйнь сохилсые мэдэрэн, аяшархан таашаан һууна (Б. Мунгонов); Нүхэрэй тангариг, амараг гансаяа найдуулһан үгэ гэжэ байдаг (З. Гомбожабай); Аляа зугаатай арюун гансадаа / Аяар холохонһоо бусахам даа (Д. Улзытуев); 2) гозон, тон нэгэ, амяараа байһан (одинокий, одиночный, отдельный): Ганга жалгада гандажа хосорһон үншэн ганса модон лэ! (Д. Улзытуев); ганса бэе а) гэр бүлэгүй, үрэ бэегүй (одинокий, бессемейный): Намайе һанаад үзыш, наһаараа гэртэй болохо забдагүй, ганса бэе, гахай ябаган хосороо хаямбиб (Х. Намсараев); б) хадамда гараагүй, хадамгүй (одинокая, незамужняя): Эндэ ганса бэе эхэнэрнүүд улаан сурба үхибүүдтэй һэн (Ц.-Ж. Жимбиев); ганса бэе, гозон толгой гэр бүлэгүй, үхи хүбүүгүй хүн (одинокий, бессемейный человек): Ганса бэе, гозон толгой амитан иигэжэ зайжа ябанхаар шархяа хатаагаа һаамни дээрэ болоо (Б. Санжин, Б. Дандарон); ганса нэгээрээ амяараа, бусадтай хамтарангүй (поодиночке, отдельно): Деревниин айлнууд манай нютагайхид шэнги ганса нэгээрээ эндэ тэндэ һуудаг бэшэ, харин хашаа хорёогоо залгажа, баг сугаараа һуудаг зон байба (Ц. Шагжин); ганса амияа хараха хара амияа хараха, бэеһээ ондоо хүниие харахагүй (жить, заботясь только о себе): Ши тэдэнээ хаяад лэ, ганса амияа хараа хүмши даа (Ц.-Ж. Жимбиев); 2. наречи 1) оройдоол, имагтал (только, единственно, исключительно): Бүдүүн эрэ болоһон аад, ганса эжынгээ гар хараад һууха гээшэмнай хайшаа юм? (Д. Сультимов); 3. холбоо ү., зүрилд. гэбэшье, тиигэбэшье (но, однако): Ганса юундэ минии досоо муухай бодол түрэнэб (Г. Цыдынжапов); ◊ ганса нюдэн болохо бэлтыхэ, нюдѳѳ ехэ болгохо, харахые оролдохо (округлять глаза от удивления, любопытства и пр.): Тэрэ орон дээрээ һуушанхай, ганса нюдэн болошоод, тэдэнэй үүдэ руу гэтэшэбэ. Тэндэ юун боложо байнаб? (С. Цырендоржиев); ганса шэхэн болохо дуулахые оролдохо, шагнаархаха (напрячь слух, обратиться в слух): Бидэ бэе бэедээ няалдаад, ганса шэхэн болошонхойнууд һуунабди (С. Цырендоржиев).