ГАЛАБ
, галба юум. н., будд. 1) хэдэн саяһаа тэрбүм-триллион хүрэтэр үргэлжэлдэг, али нэгэн буддын зонхилдог үе шата. Буддын шажанда галаб гээшэ саг жэлэй хүрдын нэгэ эрьесэ гэжэ тоологдодог. Галабууд нэгэн адляар үргэлжэлдэггүй: зариманиинь айхабтар ута, нүгѳѳ зариманиинь богонишог байдаг. Галаб бүхэнэй түгэсхэлдэ болодог ехэ һандаралтын шалтагааниинь хадаа амиды амитадай хэһэн ехэ нүгэлнүүд болоно. Бүхы хүн амитадай абаралгын замда ороогүйдэ, галабууд һэлгэгдэжэл байха. Харин бүгэдын зүб замда ороходонь, түби дэлхэй байхаяа болихо гэдэг. Мүнѳѳ ябажа байгаа Шигэмүниин галабай түгэсэхэ үеэр Шамбалын дайн боложо, тэрээнһээ үлэһэн хүнүүдэй наһанайнь 84 жэл үргэлжэлдэг болоходонь, Майдари бурхан газарта заларан буужа, тэрэнэй галаб эхилхэ гэдэг. Саба шэмэ юртэмсын гэхэ гү, али амигүй ба амита юртэмсын бии боложо бүрилдэхэ үень тогтохо галаб, үни удаан оршон байха үень оршохо галаб, гал, уһан болон хииһээ һандарха үень эбдэрхэ галаб. Тиигээд хооһорхо галаб болоод, тэрэнэй үедэ мүнхэ тэнгэриин хүсѳѳр саба шэмэ юртэмсэ дахин бии боложо эхилхэ гэдэг. Эдэ дүрбэн галабууд хамта дээрээ ехэ галаб болодог. Һайн галаб (бадар галаб) нэрэ үгын тогтомол холбоо үгэ мүнѳѳ ябажа байгаа үе саг. Мүнѳѳ ябажа байгаа һайн галабай үедэ, нэгэ һургаалай ёһоор, мянган бурхан ерэхэ; тэдэнэй дүрбэниинь газар дэлхэйдэ буужа, һургаалаа айладхаад байна гэдэг (калпа, кальпы, огромные периоды, на которые делится мировое время, каждый период заканчивается катаклизмом): Энэ галабай эбдэрсэ / Тэрэ галабай тэхэрисэ (Х. Намсараев); гал галаб эбдэрхэ галабай үедэ үзэгдэхэ бүхэдэлхэйн гал түймэр (всемирный пожар); уһан галаб а) эбдэрхэ галабай үедэ үзэгдэхэ бүхэдэлхэйн үер: даашагүй нүгэлдэ дарагдаһан газар дэлхэйн уһанда абталга (всемирный потоп); б) ехэ уһан, үер (наводнение): Тэрэмнай бүхы наһан соогоо эгээл түрүүн иимэ ехэ уһан галабые хаража, һүрдэжэ айбашье, уһанай нэмэхэ тогтохые мэдэхэ һанаатай, эрьедэнь дүтэлэн ерэбэ (Ц.-Ж. Жимбиев); мяхан галаб бүхы амида амитадай һүнэн үгы бололго (уничтожение всего живого); галаб эрьехэ (гү, али юулэхэ) а) бүхы бии байгаа юумэнэй һүнэн оролго (светопреставление, гибель мира, конец света); б) шэлж. байдалай айхабтар ехээр хубилха, муудаха (катастрофа, событие с трагическими последствиями): Үгы юрэдѳѳ, нэгэ үдэр ерэнгүй байшабалтнай газар хүдэлжэ, галаб эрьешэхэ юумэ гээшэ гү? (Ц. Дон); 2) ута үе саг (очень длительный период времени); үни галаб (гү, али галабай, галабта) үнинһѳѳ хойшо, үнинэй, аяар хэзээнэй (давным-давно, очень давно, ≈ при царе Горохе): Нэгэ хэды хоног урда хүрэжэ ерэһэн байгаа һаам, мүнѳѳ болотор почтошни хэбтэхэгүй, үни галаб хада абаашаһан байха һэмби (Ц.-Д. Хамаев); Энээхэн уяа, туламай таһархай, тайрагдаһан модод хүнэй орхиһон үни галабай мүр сараанууд лэ (Д.-Д. Дугаров); Энэтнай үни галабта коммунаһаа гаргагдаха ёһотой хүн аад яагаа бэрхэ мүнѳѳ хүрэтэр ябадаг юм агшаб (Ц. Дон); долоон галабта үни үнгэрһэн сагта, үни заяанда (давным-давно): Будаали … долоон галабта оёжо захалһан аад, дууһажа ядашаһан ямаанай хѳѳбэри пулаадаа гартаа бариба (Ц.-Д. Хамаев); ◊ галаб гани (гү, али саг) болохо сухалдаха, ухаа мэдээгээ алдан аашалха (≈ выходить из себя, неистовствовать): Нѳѳхи Жаргал хүгшэн хара эртэ газар дээрэ ошоод, галаб гани боложо байгаа ёһотой… (Х. Намсараев); Тиигээд лэ һанаанайнгаа хэлтэгы байгаа һаа, заримдаа шангараадшье, галаб саг болоодшье абадаг һэн (Ж. Балданжабон); ○ гани, саг, үе, үйлэ гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.