ГАЗАРАЙ

1) газар дэлхэйн, бүмбэрсэг дэлхэйн (земной): Хэрбээ Газар гэдэг планетэ тэмдэглэжэ, юумэнэй нэрын юунэй? гэһэн асуудалда харюусаа һаань ехэ, бэшэ ушарта бага үзэгѳѳр бэшэгдэдэг: Газарай дахуул (Һара); газарай нюруу, газарай гол, газарай гадар; газарай татаса (эдэ үгэнүүд ородоор хоёр янзаар бэшэгдэдэг: юумэнэй нэрын хамаанай падеждэ ехэ үзэгѳѳр, харин тэмдэгэй нэрэ һаань, багаар бэшэдэг: притяжение Земли и земное притяжение); Иигэжэ байтар хүндэ балтаар газарай бүмбэрсэгые сохижорхиһондол газар доһолшобо (Б. Мунгонов); газарай эзэд бѳѳ ехэ бѳѳ гэхэ мэтын һүнэһэд байһан газарайнгаа эзэд болоод байдаг гэнэ (хозяева земли, местности, сабдаки): Газарай эзэдэй олон янзын дүрэ хубилган, хүнэй нюдэндэ харагдадаггүйшье һаа, хүнэй байдалда ехэ нүлѳѳлдэг туладань, үдэр гаргуулхада, эдэниие заатагүй хараада абадаг, мүн хүнүүд сай эдеэнэйнгээ дээжэһээ хүртѳѳдэг; Газарай үрхэ бѳѳ газар дэлхэйе доодо түбитэй холбодог нүхэн (земное отверстие); 2) газарта оршодог, газарта байдаг (земельный): газарай хорхой; газарай тоһон олон түрэлэй тогтохо шэнгэн, , (нефть): Газарай тоһониинь байгаалида, нүхэн һүбэрхэг шулуулигта агуулагдаха ба нөөсын хэмжээе 1.2 триллион баррель гэжэ тоосожо байна (bxr.wikipedia.org); 3) газарта хабаатай, газар ажалай (земельный): газарай реформо; газарай эдеэн хүдѳѳ ургадаг эдеэн (растительная пища, напр. ягоды, съедобные коренья, дикорастущий лук, кислица, овощи): …үрэжэл ехэтэ үнгэ бүриин газарай эдеэн газар дээгүүрнай айхабтар томоор бушхахань (Х. Намсараев); газарай хүлзэргэнэ ург. намаглиг газарта ургадаг жэмэстэ һѳѳг, нют. тэхын шээг (морошка): газарай хүлзэргэнэ (ехэнхидээ буряад зон ородоорнь «морошка» гэдэг болошоо) гээшэ хангалтаһан жэжэхэн улаан жэмэс юм; газарай дайсан дайсанай ябаган сэрэг (пехота врага): …Дандарай Дагбажалсан бүдүүн сэмгэтэй таршаганадаг буугаар газарай дайсаниие буудадаг юм ха гэлдэн хараһан лэ айлда тэдэнэр амгалан бардам хѳѳрѳѳ дэлгэжэ һуудаг бэлэй (Н. Очиров).