ГАДАР

1. юум. н. 1) юумэнэй газаа, хатуужаһан газаа талань, үнгэ тала, газаа талын үе, бүреэһэн, хушалта (внешний покров, наружная сторона, покрытие, верхний слой): Зүрхэлжэ ядаһан шэнги удаан абяагүй, хүнжэлэйнгѳѳ гадар эмиржэ һууба (Ч. Цыдендамбаев); дэгэлэй гадар хүйтэнэй сагта үмдэдэг арhаар оёгдоhон дэгэлнүүдые гадарлаhан бүд (матерчатое покрытие меховых шуб): Тэдэнэр хүхэ гү, али хара хилэнгээр оёһон тохойтой торгон гадартай дэгэл дээгүүрээ табан үнгын һолонго татаһан туузаар хүбѳѳлэгдэһэн хормойтой уужа үмдэнхэй (Д. Батожабай); тетрадиин гадар тетрадиин хушалта, даха (обложка для тетради): …Баярмаа Бадма тээшэ хаража, хармаанһаа тетрадиин гадар гаргаба (Б. Санжин); газарай гадар газарай дээрхи үе, хүрьһэн. Газарай гадар хоёр янзын байдаг: түби газартахи гадар; энэнь тэгшэ газар доро 35– зузаан; харин хада газарта хүрэтэр зузаан; тиихэдэ океандахи газарай гадар 5– зузаан байдаг; газарай гадар ходо хүдэлжэ байдаг, харин ехээр хүдэлдэггүйнь платформонууд гэжэ нэрлэгдэдэг (земная кора, верхний слой земли, почва): Манай эндэхи нютагай газар дайда хүрьһэ муутай, газаа гадарынь нимгэхэн, шэмэ шүүһэ багатай гээшэ ааб даа (Ц.-Ж. Жимбиев); 2) зоол. зарим нэгэн амитанай бэеын газаа талын хатуу хальһан; хуяг (панцирь, раковина): мэлхэйн гадар; 2. тэмд. н. юумэнэй газаа талада байдаг (верхний, внешний): Баяшуудай магазинууд гадар хаалгануудаа хоёр тээшэнь дэлижэ, мүнгэтэйл һаа манайда орыт гэжэ урижа байһан юм шэнги харагдана (Х. Намсараев); гадар ѳѳхэн мяхан дээрэхэнэ арһан доро байдаг ѳѳхэн (подкожный жир, сало): Тиигээд эбхээтэй газетэ дэлгэжэ, рюкзагһаа сухаари, гахайн дабһалһан гадар ѳѳхэ, саахар гаргажа табина (Д.-Д. Дугаров); гадар мяхан (крупный кусок мяса, туши); гадар самса дотор самса дээрэһээ бэеын дээдэ хубида үмдэгдэдэг, ехэнхидээ хүнгэн бүдѳѳр оёгдоһон хубсаһан (верхняя рубашка, гимнастёрка): Сэдэн гадар самсаяа тайлажа хаяад, аһан шадалаараа ажаллажа оробо (Б. Мунгонов); гадар үмдэн дотор үмдэн, трусы дээрэһээ үмдэгдэжэ, бэеын доодо хуби болон хүлнүүдые хушадаг хубсаһан (брюки, штаны): Намдаг баян дотор үмдэ үмдэдэггүй дээрэһээ гадар үмдэтэеэ унтадаг һэн (Д. Батожабай); гадар хубсаһан газаа талын, ондоо хубсаһанай дээрэһээ үмдэгдэдэг хубсаһан (верхняя одежда, напр. дэгэл, пальто, шуба, плащ, куртка): …гадар хубсаһаа тайлажа, унталгынгаа таһагта оробо (Ц. Шагжин).