БУЯН

юум. н. самг. 1) һүзэгтэнэй ойлгомжоор, хүн зондо туһатай, һайн юумэ хэһэнэй аша, бүхы сэдьхэл бодолой, дура хүсэлэй арюун сэбэр амидаралда шэглүүлэгдэнхэй байһые тэмдэглэһэн ойлгосо (добродетель, благодеяние): Бүгэдын буян арьбажажа, юумэн элбэгжэхэнь гэжэ хүдѳѳгэй зон хэлсэнэ (Д.-Д. Дугаров); буян үйлэдэхэ (гү, али хэхэ) хүн зондо туһатай, һайн юумэ хэхэ (совершать благое дело): Би эдэгэмсээрээ Хүреэ орожо, удаан саг соо буян үйлэдѳѳб, бурханда мүргѳѳб (Б. Санжин, Б. Дандарон); Тэрэ гансал буян хэһэнэйнгээ ашаар үнэр баян байдалтай, улаан сурба үри бэетэй, үндэр ута наһатай болооб гэдэг юм (Ц.-Ж. Жимбиев); буян хуряаха (гү, али бүтээхэ) һайн юумэ хэһэнэй аша хуряаха (накапливать добродетели): Тэрэ хадаа хаан, бурханайнгаа арюун үйлэ хэрэгтэ ами бэеэ үргэһэн буян хуряаха ябадал гээшэ (Х. Намсараев); Амиды ябаа сагтаа хойтынгоо харгы сэбэрлэхэ, буянгаа бүтээхэ юрэндэгтэй бологдоно гээшэл даа (С. Цырендоржиев); 2) хүнэй наһа дүүрэһэнэйнь ямба хүдѳѳлэлгын хамтын ябадал бүтээлгэ (молитва за благоденствие после смерти); буянгынь хэхэ (гү, али тарааха) хүдѳѳлүүлхэеэ ерэhэн зониие сайлуулжа, хадаг, пулаад бэлэглэдэг байhан. Лама, хубарагтаа юрѳѳл айладхахые гуйжа, мүнгэ, хадаг баридаг, малшье үгэдэг байhан (проводить поминки): Хүдѳѳлүүлхэ гэжэ байхадамни гулваа буянгынь хэхэ мүнгэ, бэеын орёохо бүд эльгээгшэ һэн (Д. Эрдынеев); Нүхэрэйнгѳѳ буян хэжэ, үнеэн морин хоёрни арилшоо һэн (Ц.-Д. Дамдинжапов); нюдэтэ буянгынь хэхэ хүнэй наһа барахын урдахана, амин дээрэ байхадань, бурханай ном уншаха, даадхаха (читать молитвы у умирающего человека – о ламе); 49 хоногой буян хэхэ энэ үдэр ламые залажа, hуга уншуулха; наhа барагша хүн түрэлѳѳ оложо, түрэл садандаа хүбүүн гү, али басаган боложо түрэхыень хүсэhэн удхатай (совершить поминки после 49 дней); ○ аша гэжэ үгэтэй парн. хэрэгл.