БУСАЛХА

үйлэ ү. 1) халуун галда шанагдаха, бурьялха, бурьялтараа, харьялтараа халаха (кипеть, бурлить, клокотать): Һэеы гэрэй гансал пеэшэн үлѳѳ, тэрэнэй шэрэм дээрэнь байһан мүнѳѳхи горшоогтой сайнь уурал һабһан, бусалан байгаа бэлэй (Ц.-Ж. Жимбиев); Уһанай бусалтар бодоогүй хэбтэбэлтнай, хүйтэн уһа нюсэгэн бэедэтнай адхажархихаб (С. Цырендоржиев); хѳѳһэтэн бусалха хѳѳһэтэн бурьялха (клокотать, пениться): Шобдог Аламжа хоёрой хүл доогуур хѳѳһэтэн бусалан байгаа уһан моридтойнь хамта тэдэниие хамажа абаашахань холо бэшэ болоод байба (Д. Батожабай); Хундага алтан шара архяар хѳѳһэтэн бусалба (С. Цырендоржиев); 2) шэлж. согтойгоор, урматайгаар, һэргэлэнээр ажаллаха, үргэлжэлхэ, байха ёһоороо байха, ёһо руугаа ябаха, аяараа үргэлжэлхэ (протекать оживлённо, стремительно, кипеть – о работе, жизни; обладать кипучей, неуёмной энергией): Ажабайдал урда мэтэ аяар холын Улаан-Үдэдэшье бусалжа байна ха юм (Ж. Тумунов); Түргэн зантай, хододоо бусалжа ябадаг Буда мүнѳѳ нэгэ жэгтэй, ябаханьшье удааншаг, хододоол нэгэ юумэ шагнаһан, гэтэһэн юм шэнги, уруугаа хараад, үни удаан һуудаг болоо һэн (Ц. Шагжин); 3) шэлж. ямар нэгэн мэдэрэлэй хүдэлхэ, орьёлхо (переполнять – о каком-л. чувстве, ощущении): Тэрэнэй досоо гомдолой мэдэрэл бусалаад абаба, эжыгээ «мэхэшэн» гэжэрхин алдаба (С. Цырендоржиев); Эльгэ зүрхэнэй оёорто / Инаг дурамни бусална (Ц. Шагжин); Зүбтэй гэжэ зүбшѳѳн, намай хүлисэгты, / Зүрхэн сооһоом тиимэ зориг бусална (Х. Намсараев); (уур) хороо (гү, али хоро шараа) бусалха буршаганаха, улаганаха, бушаганаха, сухалдаха, сухалаа хүдэлдэхэ, гани галзуу болохо (злиться, кипеть злобой, кипятиться, горячиться): Худалаар хэлэжэ, мэхэлжэ байна гэжэ хоронь бусалжа, доторнь тэсэшэгүй болоно (Ц. Дон); Уур хороо бусалһан хамбын эзэн хара зогдортой буурын хажуугаар морёороо зэргэшэжэ ерээд, нэрэ һурагүй ташуурдажа оробо (Д. Батожабай); Мүн хоро шараа бусалһан нэгэниинь Залмыешье һэлмээр хадхаад абаа (Б. Санжин, Б. Дандарон); үһѳѳ хоро бусалха хоролхохо (жаждать мести): Эсэгэнэрэйнгээ үдэр һүниие илгангүй дайлалдажа, шуһаа адхуулжа байхада, үһѳѳ хоромни бусална (М. Осодоев); халуу бусалха халуу дааха, халуу урьяха (пылать, краснеть): Тиихэдэнь Гомбын нюур гэнтэ халуу бусалан, досоонь муудажа, зүрхэниинь түшэгэнэн, айдаһаниинь хүрэхэдэл гэбэ (Ц. Дон); шара бусалха досоо бѳѳгнэрхэ, аман соо гашуун муухай амтан мэдэрэгдэхэ (страдать изжогой): Петров дуугарбагүй, тэрэ таагдаагүй һуршаар сээжэеэ сүмэ харбуулһан шэнги болоно, тэрэнэй шарань бусалжа сээжэ сооһоонь эхүүн амтан гутана (Ж. Тумунов).