БАЯН

1. тэмд. н. 1) мүнгэн, эд зѳѳри ехэтэй, ядабаригүй, шадалтай, баялиг (богатый, зажиточный): Һаяхан лэ баян хүнтэй худа болобоб гэжэ һархагар һэрхэгэр юумэ һуугаа бэлэйб (Х. Намсараев); Баян байхада, тойроод аха дүү, үгырһэндэ баран үһѳѳшэ дайсан (Оньһ. ү.); баян бүдүүн шадалтай, ехэ зѳѳритэй (богатый, зажиточный): Тэрэнь ямаршьеб баян бүдүүн хүнэй үри бэеһээ дутуугүйгѳѳр, элбэг ехэ энжэтэйгээр хадамуудтаа хүргүүлэн ошохол (Ц.-Ж. Жимбиев); баян бардам мүнгэ зѳѳри ехэтэй, тэрэнээ һайрхадаг (кичащийся своим богатством): Баян бардам түрэгүйгѳѳршье айл болоhон зон хэнhээшье дутуугүй жаргалтай hуугша (Г.-Д. Дамбаев); 2) үнэтэ юумэ элбэгтэй, элбэг дэлбэг (обильный, содержащий в себе много чего-л. ценного): Үнэн дээрээ Тогоошо ажалаа һайн мэдэхэ, эсэгынгээ баян дүршэлдэ һураһан, тиимэһээ адуун һүрэгые бэе дээрээ даажа абахаар болонхой юм (Д.-Д. Дугаров); баян олзо элбэг олзо (богатая добыча): Иван Хурьган хоёр агнуурида гараха бүридѳѳ нютагай ангуушадта орходоо баян олзотой ерэдэг һэн (Б. Санжин, Б. Дандарон); баян хангай бѳѳ һүнэһэн, тайгын эзэн, ангуушад үргэл хэжэ хүндэлдэг байгаа (дух, хозяин тайги): Тэрэ зэрлиг оршондо Тогоошо һүниие үнгэргѳѳ, баян хангай хэшэгээ үршѳѳгѳѳ (Д.-Д. Дугаров); ○ дэлгэр, элбэг гэжэ үгэнүүдтэй парн. хэрэгл.; 2. юум. н. 1) элбэг ехэ зѳѳритэй хүн (богач): Зарим хүнүүд гэртээ хэдышье сүлѳѳгүй һаа, баянай мэдэлһээ гараха эрхэгүй һэн тула тайгада гаралсаха баатай болоо һааб даа (М. Осодоев); Баянтай хэрэлдэһэн нюргагүй, нохойтой хусалдаһан хормойгүй (Оньһ. ү.); 2) эд зѳѳри, хогшол (богатство): Богони наһатай баянһаа Ута наһатай үгытэйнь дээрэдэ һанагдаха (Э.-Х. Галшиев); 3. наречи элбэг дэлбэг, ядабаригүйгѳѳр (богато, зажиточно): Теэд Дандарай гэртэхин ехэ ажалша бэрхэ хүнүүд байжа, бусадһаа баян ажаһуудаг байгаа (Д. Доржиева).