АЛДАЛХА

үйлэ ү. 1) хоёр гараа хажуу тээшэнь тэниилгэжэ, арбайлгажа унаха, хэбэхэ (раскидывать руки в разные стороны): Байрадаа ороходонь, Шандаган малгайта тэрэл хэбээрээ алдалан, һанаа амараар хурхиржа хэбтэнэ (Ц. Дон); …Роза тэдэнэй хойноһоо хооһон хүнэгѳѳ хонгиргон шэдээд, сеялкэ доогуур алдалһан механик хүбүүндээ гүйжэ ошоно (Ц.-Ж. Жимбиев); үүдэ алдалха хоёр гараараа үүдэнэй хасабшые тулаад байха (загораживать вход в дверь распростёртыми руками): Эндэ хэрэгтэй һэнби, – гэжэ дуугараад, аргаа барагдаһан Гомбын түлхихэдэ, үүдэ алдалһан хүн зайлаад, оруулжархиба (Ц. Дон); алдалан хэбтэхэ хоёр гараа хажуу тээшэнь арбайлган хэбтэхэ (лежать, раскинув руки в стороны): Гэдэргээ алдалаад хэбтэһэн тарган шара хүн гарайнгаа араар нюдѳѳ аршаһаар үндыжэ, даб дээрэ хаана хэбтэһэнээ ойлгожо ядана түхэлтэй (Д. Батожабай); алдалан унаха а) хоёр гараа гү, али һабараа хажуу тээшэнь арбайлган унаха (падать навзничь с распростёртыми руками или лапами): Дабаанай оройдо зүргын ойгуур зурыһан сайтараа хуушарааша бүдүүн нүүлэ дээрэ түрүүн һуугаад, удаань нюрган дээрээ алдалан унабаб (С. Доржиев); Баахалдай ара гэдэргээ алдалан унажа, һабараараа хии нилээн һабардаад, удаань бүхы бэеэрээ хэды татаганаһанай һүүлээр хүдэлхѳѳ болишобо (С. Доржиев); б) шэлж. үхэхэ, хосорхо (погибнуть, пасть на поле боя): Крутизнагай хүүргэ аршалан хамгаалжа, баатарай үхэлѳѳр алдалан унаhан эдэ сэрэгшэдые бү мартаарайгты (Г.-Д. Дамбаев); алдалан унагшад хосорһон сэрэшэд (павшие в бою): Генерал, офицернүүд алдалан унагшадай дурасхаалые хүл дээрээ бодожо ёhолбо (Г.-Д. Дамбаев); 2) хоёр гараа хажуу тээшэнь тэниилгэн юумэнэй хэмжүүр абаха (мерить маховыми саженями, измерять размахом обеих рук): гурбан хүнэй алдалжа арай хүрэхѳѳр бүдүүн модон; 3) шэлж. үхэхэ, хосорхо (погибнуть, пасть на поле боя): Тэрээн дээрэнь үни урдын сагта эндэ алдалһан нэгэ сэрэгшэ хүнэй хүүр дээрэ хүһѳѳ шулуун зогсодог (Ц.-Ж. Жимбиев).