ААРСА(Н)

(Н) юум. н. 1) тоhыень илган абаhан айраг аалин гал дээрэ бусалгахада гарадаг үдхэн гашуун изармагтаhан эдеэн (арса, кисломолочный продукт, род творога): Тэргэ дээрээ оёорсогтой аарса, унтарияа, дахаяа, ехэ хара горшоогоо, зэд гүсэеэ тээбэд (Ч. Цыдендамбаев); Үбэлэй харгы дээрэ арай харагдажа ябааб. Тулам соо аарса үргэлэнхэйб. Эсэһэнби (С. Ангабаев); 2) аарсаар болбосоруулһан ундан (напиток из арсы): Мэхиинэ хиидхэжэ, ториисын талха эдидэг, гашуун аарса уужа амтархадаг, хэсүүл саг байгаа (Ц.-Д. Хамаев); орооһотой аарсан бусалган орооһо нэмэжэ халаһан аарсан (арса с зерном); тибэһэтэй аарса шанаһан тибһэ холижо халааһан аарсан (арса с луковицами сараны); аарса халааха аарса талха һамаржа, бусад зүйл нэмэжэ шанаха (варить арсу); 3) аарса уhанда гү, али hула шүлэндэ хэжэ бусалгаад, талха hамаржа болгоhон хоол (варёная арса): Зѳѳхэйтэй, талха һамарһан үдхэншэг халуун аарса ехэл амтатайрхан, тэдэнэй бүлтаараа оошон һорохо абяан үргэлжэ поршогоноон болон байгаа бэлэй (Х. Намсараев); аарса уулга – аргамжа томолго бэшэ (Оньһ. ү.) юумэ ууха, эдихэ ажал хэхэһээ таатай (арцу пить – не верёвку плести; ≈ чай пить – не дрова рубить): Урданай сагта хүнүүдэй хэрбээ: «Аарса уулга – аргамжа томолго бэшэ», – гэжэ шоглодог заншалтай байhан hаань, харин мүнѳѳнэй сагта: «Шүлэг бэшэлгэ – шүрэб тошиилдолго бэшэ», – гэжэ зариманай хүхижэ шоглоходо болохо юумэ бэшэ аал?! (Ч. Цыдендамбаев); Аарсатай – ажал, архитай – зай (Оньһ. ү.).